(Μονόλογος νουθεσίας σύντομος)

ΔΙΑΒΑΣΑ ΤΥΧΑΙΑ ότι κάποτε αξίζει να λογίζεσαι τη ζωή γεμάτη, χωρίς μελόδραμα, συνήθειες και άδοξες επιθυμίες. 

Το παράλογο είναι μια πόρτα ανοιχτή να μην τη σπρώχνεις, έναν καλό εαυτό σου να τον προσπερνάς ανείδωτο, μια λύση να μην επιλέγεις γιατί είναι άγνωστη μα εμφανώς η πιο ορθή.

-Η μαύρη πηγή τέτοιο νερό θ' αναβλύζει... -Ο δικός σου ουρανός χωράει το νόημα των πραγμάτων... Επίλεξε μόνον την ουσία της τραγωδίας που θα ενσαρκώσεις, τη μεγάλη ιδέα της ευτυχίας.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ : επέτειος ανάμνησης (2/11/1911)

Είναι ο ποιητικός νους, ο συγγραφέας και η προσωπικότητα που όντως φέρνουν τον Ελύτη διαρκώς στην επικαιρότητα της τωρινής αγωνίας...

Το παρόν είναι μια συντεταγμένη, την οποία εκείνος επιθυμούσε να ορίζεται διαρκώς: οι λέξεις αποτελούν μέλλον, δεν είναι παρελθόν. Όμοια, ο λογισμός του σύγχρονου ανθρώπου παραμένει σταθερά προσηλωμένος στα φαινόμενα της ζωής, που στο μέλλον αναφέρονται. Κι ακόμη, η έκφραση, η δημιουργία του νου, είναι το στίγμα της ύπαρξης απέναντι στον χώρο και στον χρόνο˙ είναι η ελεγεία της ελπίδας.

Ο Ελύτης διαβάζεται μόνον μ' αυτό το πρίσμα. Κι ο καθένας οφείλει να προσθέσει τα αισθήματα που γνωρίζει (και ίσως χειρίζεται), τις αισθήσεις που υποψιάζεται ότι διαθέτει (είναι ανακάλυψη και εμπειρία), τον συλλογισμό μ' ειλικρίνεια για το ποιος είναι, τι πρεσβεύει, ποιον κόσμο κατανοεί και κατακτά.

Δεν χρειάζεται παρά ν' αφεθεί κανείς στην ουσία του ελυτικού λόγου˙ ν' ανιχνεύσει τον λόγο του και να τον κατακτήσει. Δίχως περιττά, που δεν χωρούν άλλα νοήματα είτε θαυμασμούς, ή φοβία... Μόνον αναστοχασμό.

«Γεννήθηκα για να ‘χω τόσα. Δεν μου λέει τίποτε να παραδοξολογώ. Aπό το ελάχιστο φτάνεις πιο σύντομα οπουδήποτε. Mόνο που ‘ναι πιο δύσκολο...», λέει ο ποιητής.

Η συνέντευξη στην Ελευθερία Καλαμάτας: «Ωραία πρόκληση ο συνδυασμός ποίησης και θεάτρου»

Το έργο «Ορμος: Σκηνική ποιητική αφήγηση» είναι η νέα έκδοση που παρουσιάζει ο Μεσσήνιος συγγραφέας Βασίλης Ρούβαλης, η 6η στη βιβλιογραφία του με επικέντρωση στην ποίηση.

Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο καταλαβαίνει κανείς άμεσα την αναγνωστική πρόθεσή του, καθώς αναφέρεται στην αληθινή ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου να διερευνήσει τον εαυτό του, να τον φέρει στην επιφάνεια της πραγματικότητας, πλαστής είτε πραγματικής. Ο «Ορμος» αναμένεται αυτές τις μέρες σ’ όλα τα βιβλιοπωλεία. Στη συνέντευξη που παραχωρεί στην “Ε”, ο Βασίλης Ρούβαλης δηλώνει ότι πιστεύει στη δυναμική της ποίησης, αισιοδοξεί για την ελληνική λογοτεχνία, προσδοκά στην άνθηση της φιλαναγνωσίας. Ο ίδιος, εκτός από την ιδιότητα του συγγραφέα, δοκιμάζεται στη διδασκαλία της λογοτεχνίας (Δημιουργική Γραφή) και συντηρεί δύο μικρούς εκδοτικούς οίκους, το «(.poema..)» και τη «Γραφομηχανή», με έδρα την Κορώνη.

 

Τι σηματοδοτεί για εσάς η νέα ποιητική σύνθεση; Πότε γεννήθηκαν τα ποιήματα αυτά;

Κάθε καινούργιο έργο για τον συγγραφέα είναι μια δοκιμασία, βάσανος αλλά και προσδοκία… Τα ποιήματα, ιδιαίτερα, αποτελούν επιλογή με υψηλή απαίτηση από τον υποτιθέμενο αναγνώστη. Τι εννοώ – ο βαθμός δυσκολίας είναι μεγαλύτερος με τη σκέψη της πρόθεσης για πρωτοτυπία κάθε φορά. Ο δικός μου «δάσκαλος», ο Οδυσσέας Ελύτης, το αποδεικνύει και το αναδεικνύει ετούτο. Είναι κάτι που με αφορά επίσης. Το προηγούμενο βιβλίο, οι «Λεύγες», είναι επίσης ποιητική σύνθεση με εμφανώς αυστηρό εσωτερικό περίβλημα, με στοχαστικό πρόσημο. Τώρα, ο «Ορμος» διαθέτει εξωστρέφειες, είναι διαρκείς μονόλογοι του ενός και του άλλου αφηγητή, επικοινωνεί με τον αναγνώστη και τον ωθεί στην αφηγηματική ροή του. Το βιβλίο γράφηκε σ’ αντίστιξη με το προηγούμενο, συνειδητά. Και ξεκίνησε η επεξεργασία του πριν από 7 χρόνια. Κανένα βιβλίο μου δεν «χτίζεται» κατά μόνας… Πάντοτε παραλληλίζεται με κάποιο άλλο. Μοιάζει λιγάκι σχιζοφρενική διαδικασία, μα μόνον έτσι λειτουργώ εγώ…

 

Στον τίτλο της νέας συλλογής παρατηρούμε την επεξήγηση «σκηνική ποιητική αφήγηση». Πρόκειται για μία νέα διάσταση στην έκφρασή σας;

Αρχισα να επεξεργάζομαι μια σκαλέτα για θεατρικό έργο. Στην πορεία ένιωσα ότι ο ποιητής εντός μου «φώναζε» τα λόγια των δύο μπεκετικών ηρώων μου με υφή ποιητική. Υστερα από ενάμιση χρόνο, το παράτησα απογοητευμένος. Και ξαφνικά, δεν θυμάμαι πώς, το επαναπροσέγγισα με όρους ποιητικής σύνθεσης, όπου οι δύο ήρωες παρέμειναν ως κύριοι πρωταγωνιστές στο φόντο ενός σκηνικού πέρα από τον χρόνο, ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα. Ενας σκηνοθέτης μπορεί ν’ ασχοληθεί με το κείμενο αυτό, μπορεί να το διαχειριστεί σκηνικά, μολονότι ο λόγος στον «Ορμο» κλίνει προς τον ποιητικό μινιμαλισμό…

Ναι, συνειδητά γίνεται αυτό. Πιστεύω στη «διασταύρωση» των τεχνών. Η ποίηση και το θέατρο συνδυάζονται με κάποιον τρόπο. Είναι μια ωραία πρόκληση.

 

Πρόκληση δεν είναι ήδη η επιλογή της ποίησης για έναν συγγραφέα; Τι σημαίνει ποίηση τελικά;

Ο ποιητικός λόγος αποτελεί πρόκληση, ντε φάκτο. Κι όχι τυχαία, η δυσκολία προσέγγισής του από τον δημιουργό είναι σπινθήρισμα για τον νου: Κάνει το σωστό ή βαυκαλίζεται με λέξεις σε στοίχιση; Στην πρώτη περίοδο «προσαρμογής» στην τέχνη αυτή, έγραφα τρία ποιήματα την ημέρα. Πια, δουλεύω για μήνες ένα – εκτενές ή με μετρημένες λίγες λέξεις, δεν έχει σημασία. Αυτό που είναι ξεκάθαρο, λέω, η μαγευτική αίσθηση του παιχνιδίσματος της λέξης ως εικόνα, ήχος, νόημα, και η συνάρτησή της με όλες τις άλλες, ώστε να δημιουργηθεί μια νέα πραγματικότητα, είναι κάτι αξεπέραστο. Και πολλές φορές, καθοριστικό για τον ίδιο τον δημιουργό απέναντι στην παλιά, υφισταμένη πραγματικότητα. Το λέω συχνά, «η ποίηση είναι πυροβολισμός στον αέρα». Αναρωτιέμαι πάντοτε εάν σκοτώνει τον ουρανό ή τον κάνει περισσότερο φωτεινό.

 

Ζούμε μια εποχή όπου από την «παλιά γενιά» έφυγαν πρόσφατα η Ρουκ, ο Χριστιανόπουλος, η Δημουλά. Τι κρατάτε από εκείνους, τόσο ως αναγνώστης όσο και ως ένας άνθρωπος που τους έχει γνωρίσει προσωπικά;

Κατ’ αρχάς, δεν έχει καμία σημασία η προσωπική - ιδιωτική επαφή με τους δημιουργούς. Πιστεύω ότι το έργο πρέπει να χαρακτηρίζει τον κάθε άνθρωπο της τέχνης, και μόνον. Η προσωπικότητα καθρεφτίζει ένα δημιουργικό όραμα, το οποίο σαφώς επιδέχεται στοιχεία από το προσωπικό-ατομικό σύμπαν. Για την περίπτωση των συγκεκριμένων εκπροσώπων της ελληνικής ποίησης, ισχύει ό,τι για όλους μας: Θα κριθούν στον χρόνο ως προς τη συνεισφορά τους και θα κατακτήσουν τη διάρκεια της αναγνωρισιμότητάς τους. Αυτό δεν συμβαίνει απλά, μα παγιώνεται ή όχι μέσα από ζυμώσεις και συνιστώσες της εποχής τους και του έργου τους. Και πάντως, κάθε φορά η «παλιά γενιά» απομακρυνόμενη βιολογικά από τα ποιητικά τεκταινόμενα δημιουργεί χώρο για την εξέλιξη, αποτελεί βάση για την επόμενη γενιά, είναι αξιολογικός πήχης τελικά.

 

Δεν μπορώ να μην σας ρωτήσω για τους νεότερους λογοτέχνες. Πολύς κόσμος γράφει, και γράφει πολλά. Πόσα κείμενα από αυτόν τον μεγάλο όγκο σάς αγγίζουν πραγματικά;

Αυτό που κάνει ενδιαφέρουσα την πορεία μιας λογοτεχνικής κοινότητας δεν είναι η ηλικία των εκπροσώπων της αλλά η από κοινού ώθηση της συγγραφής σε υψηλότερη βαθμίδα διανόησης και έκφρασης. Πάντοτε, βεβαίως, σε συνάρτηση με τη συγχρονία αλλά και τη διαχρονία της γραφής. Με άλλα λόγια, είναι γεγονός ότι γράφεται αρκετή λογοτεχνία, ποιήματα και πεζά. Ολοι διεκδικούν μια παρουσία στο «γίγνεσθαι», κι αυτό θεωρείται υγιές. Ενα διαρκές ζήτημα είναι όχι η ισχνή ή πολυπληθής παρουσία, αλλά ο σχεδιασμός και η συμμετοχή στη δημιουργία αυτού του «γίγνεσθαι», η πρόθεση να γίνουν τομές, να εξελιχθεί ο λόγος, να προωθηθεί η διάνοια και η ουσία αυτή της τέχνης. Αυτή τη στιγμή, επομένως, τι θα μπορούσε να ειπωθεί ως συμπέρασμα; Είναι νωρίς…

 

Μιλήστε μας για τα συμπεράσματα που έχετε από τη διδακτική σας εμπειρία στα σεμινάρια δημιουργικής γραφής. Πώς κρίνετε το επίπεδο των διδασκόμενων;

H Δημιουργική Γραφή ως επιστημονικός κλάδος προσφέρει άπειρες δυνατότητες σε νέους και εκκολαπτόμενους συγγραφείς να δοκιμάσουν τα όριά τους, να κατακτήσουν τα μυστικά της τέχνης τους με τρόπο έγκριτο και θεμελιώδη. Στην Ελλάδα, ως νέα ακαδημαϊκή εμπειρία, βρίσκεται ακόμη στη στοιχειοθέτησή του από τους όσους εισδύουν σ’ αυτό το αντικείμενο έρευνας ή στη μαθησιακή διαδικασία. Είμαι απ’ αυτούς που αισιοδοξούν, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε εκπαιδευτικό επίπεδο, για τη γόνιμη εξέλιξη αυτής της υπόθεσης. Και είναι διακριτή, ήδη, αφού αρκετοί φοιτητές ή μαθητές μου κατακτούν αυτή τη γοητευτική περιπέτεια, συνοδοιπορούμε…

 

Εκδοτικός οίκος “(.poema..)” και τώρα “Γραφομηχανή”… Πώς γεννήθηκε η ανάγκη δημιουργίας της δεύτερης εκδοτικής ετικέτας; Κι ακόμη, γενικότερα, πώς θα είναι αυτός ο εκδοτικός χειμώνας στη χώρα μας;

Η πρώτη ετικέτα δημιουργήθηκε για να υπηρετήσει το πνεύμα του ομώνυμου ηλεκτρονικού περιοδικού για την ποίηση. Η «Γραφομηχανή» είναι περισσότερο εξωστρεφής οίκος, διαμορφώνει μια δική της ταυτότητα σιγά σιγά. Και λέω «σιγά σιγά» γιατί η χειρότερη εποχή για τέτοιου τύπου πνευματική διεργασία και επιχειρείν ταυτόχρονα, είναι μάλλον η τρέχουσα. Είναι απαραίτητη η αισιοδοξία, μα νομίζω ότι η ελληνική αγορά του βιβλίου συρρικνώνεται με γεωμετρική πρόοδο. Ισως είναι καλύτερα έτσι, με την έννοια ότι ξεχωρίζει η πραγματικότητα των αληθινών βιβλιόφιλων, των συστηματικών αναγνωστών και της ποιοτικής διαβάθμισής τους. Κακά τα ψέματα, η κοινωνία δεν απευθύνεται στο βιβλίο, στην εσωτερική καλλιέργεια μέσα από τη μελέτη, την ανάγνωση, τη διανοητική εμπειρία. Κι όλη αυτή η «φιλολογία» γύρω από την καραντίνα και τη στροφή προς το βιβλίο, για την πλειονότητα, δεν με πείθει.

 

Πιστεύετε πως υπάρχει πιθανότητα να λειτουργήσει πάλι το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου; Τι σας λείπει από την περίοδο που εργαζόσασταν στον φορέα;

Το ΕΚΕΒΙ δημιουργήθηκε επί υπουργίας Μικρούτσικου, σε άλλη εποχή, με άλλες διεξόδους και προοπτικές στην πολιτιστική πολιτική του τόπου αυτού… Δυστυχώς, χρησιμοποιήθηκε με διαφορετική προοπτική από τις κυβερνήσεις, έως αυτή την τελευταία (εννοώ την κυβέρνηση Σαμαρά - Βενιζέλου) που αποφάσισε να βάλει λουκέτο. Πρόκειται σαφώς για έγκλημα που, ατιμώρητο, επιτρέπει την καθοδική πορεία του ελληνικού βιβλίου εντός κι εκτός συνόρων. Δεν είναι προτεραιότητα, ούτε για τη λεγόμενη προοδευτική κυβέρνηση Τσίπρα ούτε για την τωρινή, η χάραξη μιας πολιτικής για χαρτογράφηση, τακτοποίηση και εξώθηση σε ανάπτυξη ενός κλάδου πολλαπλά βαλλόμενου. Σημειώνω εδώ όχι μόνον το επιχειρείν, τους εκδότες δηλαδή που κατά ένα ποσοστό «μυρίστηκαν» εύκολο χρήμα στον προϋπολογισμό τους, αλλά και τους συγγραφείς, όχι μόνον τους συστημικούς που απόλαυσαν δωρεάν ταξίδια, προβολή και τιμές υπέρμετρες. Σημειώνω εδώ την ανάγκη διάσωσης, προβολής και ανάπτυξης του ελληνικού πνευματικού κόσμου με παρονομαστή το βιβλίο. Μεγάλη συζήτηση, όλ’ αυτά…

---

Ο Βασίλης Ρούβαλης είναι συγγραφέας με εκτενή βιβλιογραφία στην ποίηση, στο διήγημα και στη μετάφραση. Ασχολείται με τις εκδόσεις, διδάσκει τη δημιουργική γραφή και δημοσιογραφεί. Σπούδασε Βυζαντινή Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και είναι υποψήφιος διδάκτωρ Δημιουργικής Γραφής στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων, του Κύκλου Ποιητών και της Ενωσης Μεσσήνιων Συγγραφέων.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στην «Ελευθερία Καλαμάτας»

Στο σαββατιάτικο φύλλο της μεσσηνιακής εφημερίδας, με αφορμή την επικείμενη κυκλοφορία του Όρμου : Σκηνική ποιητική αφήγηση, μια συζήτηση γύρω από το βιβλίο και τη συγγραφή, την έμπνευση και τη δημιουργία. Με την επιμέλεια και την καίρια δημοσιογραφική οπτική της Γιούλας Σαρδέλη.

[εδώ το πρωτοσέλιδο]

Ηθογραφίες σε στίχο

Εγώ ακυρώνω τις εποχές.

Μετρώ αντίστροφα τη χαρά γιατί γνωρίζω τη σιωπή

Πάλλομαι ανάμεσα στα πράγματα - με κατακρίνουν ακόμη

Βλασφημώ τον κόσμο που γνωρίζω, προσεύχομαι για τον κρυμμένο

και στέκομαι στις ουτοπίες μου αμήχανος.

Εύθραυστα τα λόγια.

Το σώμα και οι φλόγες είναι μοναδικότητές μου.

::

Οκτώβριος

 Δεν θ’ αλλάξουν οι λέξεις.

Οι οπώρες φθίνουν όπως η χαρά των παλαβών. Κι αλάτι στο στόμα αντί για σπυρί, δίψασμα γίνεται η διαδρομή κι έως πέρα της φυγής το κρώξιμο αντηχεί...

Κρατεί η αυγή, οι βραδινοί ορίζοντες, τα κρύσταλλα και οι μελωδίες. Δεν ξέρει πώς τη νύχτα να διαβεί, τον αστρισμό του κόσμου και τον κύκλο της ζωής, σαν βαπόρι να κλίνει στον λοξό ωκεανό, ν’ αποδημήσει. Κι «όλ' όρτσα», «όλ' όρτσα» καταπάνω στους ανέμους, μάτωμα από τη σιωπή και τα ονόματα, ώσπου στην άκρια να ξαποστάσει.

Ποτέ το εγώ δεν ήταν τόσο λαγαρό... Ούτ’ οι φλόγες διάφανες.

Δεν υπάρχει τέλος. Οι λέξεις φαίνονται άτακτες εμπρός στο μυστήριο, —σαν έκρηξη προσώπου— σωτήριες για τη σκόνη.

::

ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ (άτυπη επέτειος αποδημίας)

 

Οι καλοί ποιητές δεν χρειάζονται παρά απλή μνεία. Κι αν αγαπηθούν, θα είναι μια σύμπτωση στο μοναχικό σύμπαν που υφαίνουν μόνοι τους. Είναι η μοίρα τους.

Ο Ναυπλιώτης με το ιταλικό επώνυμο ήταν αρκούντως τρυφερός και τρελός. Και η πένα του, τολμηρή, ανατρεπτική. Για αυτό θα μνημονεύεται (αρκετά ποιήματα του είναι χάλια..., με κάνα δίστιχο ενδιάμεσα που τρυπάει το μυαλό όμως).

Η ποίηση του Καρούζου δεν είναι "βολική" για τους μη ποιητές που γράφουν ποιήματα για να υπάρχουν απλώς...

Ανάμνησις ναυμαχίας κατοπινή

 

ΑΝΟΙΓΩ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ τα συμπιεσμένα φύλλα. Είναι λίγες δεκάδες, ανέγγιχτα, ακίνητα. Τα χειρόγραφα αυτά φαίνονται αγκαλιασμένα στη σκόνη των αιώνων. Κρύβουν τα μυστικά τους. Αδιάβαστα και ξεχασμένα. Με συγκινεί αυτή η κρυψίνοια – είναι η μοίρα των πραγμάτων μέσα στον χρόνο ή μήπως απλώς η τυχαιότητά τους; Προσπαθώ να τα ξεχωρίσω με τη λεπτή λαβίδα αποκαλύπτοντας τις λέξεις από μελάνι αιθάλης, τα λόγια που σώζουν. Θα μου χρειαστούν αρκετές ημέρες.

«Έτος 1296. Έρχομαι από τη Βερόνα, τη φημισμένη πόλη της Λομβαρδίας. Στέκομαι εδώ, στην άκρη της Κυνοσούρας, με τα θαλασσινά ύδατα τρεμάμενα και το χώμα νοτισμένο από βήματα παλαιικά, τους κατοίκους γύρω μου να συνομιλούν δυνατά στη γλώσσα του Θεμιστοκλή. Η ιπποσύνη μου επιτρέπει να ρωτήσω, να γνωρίσω το παρελθόν που ακόμη αναπνέει εδώ. Η Τρόπαια Άκρα, τα ξέχειλα ναυάγια, ο ορίζοντας ο πολεμικός, η ιαχή που δεν ακούγεται αλλά υπάρχει… Είμαι ο Bonifacio da Verona, ο νέος ηγεμόνας των Σαλαμινίων. Αγναντεύω τα στενά, κοιτάζω διερευνητικά τη διαδρομή του ανέμου και φαντάζομαι τα πλοία τα αθηναϊκά ν’ ανοίγουν πανιά και με τα σχοινιά σφιγμένα γερά να κατευθύνονται καταπάνω στα περσικά. Η σιωπή αυτής της στιγμής στ’ αυτιά μου είν’ όμοια μ’ εκείνην… Την ώρα του θάρρους και τη στιγμή που ο θάνατος πλησιάζει τη δόξα ή την ήττα, τίποτε δεν ακούγεται. Είμαι ο ιππότης με τα ιδανικά του Σταυροφόρου π’ ορκίστηκα. Χτίζω εδώ τον πύργο με διαλεγμένες σχιστές πέτρες, με αγνάντιο τις δαντελωτές ακτές, την αρχαία πελαγίσια αύρα που φθάνει ίσαμε τ’ αντικρινά βουνά της Αττικής και του Μορέα [………………………………………….]».

Το χαρτί κινδυνεύει να σχιστεί. Η λαβίδα δεν είναι επαρκής για ν’ ανοίξει περισσότερο αυτό το δίφυλλο. Ίσα που καταφέρνω να διαβάσω στα ιταλικά την αρχή αυτού του ημερολογίου. Ο φημισμένος φεουδάρχης, ο Βονιφάτιος, κατείχε για λίγα χρόνια την Κούλουρη προλαβαίνοντας να την αγαπήσει. Θέλησε να της δώσει αίγλη, έστω και ελάχιστη εμπρός στην αρχαία ιστορία της, κατασκευάζοντας τους μπούργους, τα τρία ψηλά δυναμάρια, για την προστασία της από νέους, γνώριμους είτε ξεχασμένους Πέρσες… Αύριο στο εργαστήριο θα συνεχίσω με το άνοιγμα των φύλλων και την προσεκτική συντήρησή τους. 

* Το διήγημα αποτελεί συμμετοχή στο αφιέρωμα της τοπικής εφημερίδας Salamina4Escape για τα 2,5 χιλιάδες χρόνια από την ιστορική ναυμαχία στη Σαλαμίνα. Το ένθετο, σε ηλεκτρονική μορφή αναζητείται εδώ Η αναφορά στους μπούργους είναι πραγματολογικά ρεαλιστική, καθώς πρόκειται για τα σημερινά απομεινάρια πύργου στα Αμπελάκια.

 

Όρμος: Σκηνική Ποιητική Αφήγηση

Ετοιμάζεται...

Νέο βιβλίο ποιητικής, ύστερα από τέσσερα χρόνια («Λεύγες», 2016). Νέο στοίχημα, πρόταση κι επιδίωξη.

Στις (.poema..) εκδόσεις.

ΕΠΙΣΤΟΛΗ για την ΕΘΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Το έργο ανάδειξης του πλούτου της Εθνικής Βιβλιοθήκης με τις εντυπωσιακές κτηριακές εγκαταστάσεις και, κυρίως, με το πνεύμα μιας σύγχρονης βιβλιοθήκης με διεθνές βεληνεκές, έχει εν πολλοίς επιτευχθεί. Κι ετούτο, χάρη στο Ίδρυμα Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος.

Ωστόσο, τώρα λαμβάνει χώρα η προβολή μιας σειράς παρατηρήσεων από χρήστες της, ανθρώπους του πνεύματος, της επιστήμης, της έρευνας. Στόχος, η βελτίωση της απόδοσης, οι εφικτές αλλαγές στη λειτουργία της βιβλιοθήκης, η αξιοποίησή της σε κάθε επίπεδο. Εξ ου και η συνυπογραφή της επιστολής, μεταξύ 161 συναδέλφων κι ομοτέχνων.

Διαβάζεται εδώ, αναδημοσιευόμενη από το ηλεκτρονικό περιοδικό «Ο Αναγνώστης»:

oanagnostis.gr/na-dieykolynthoyn-oi-ereynites-epistoli-pros-ton-dieythynti-tis-ethnikis-vivliothikis-tis-ellados/?fbclid=IwAR2DMe2FBDXoWUAHyF9alvdetDWj571IC8fecNNsw1Oz5Z0Q_NbkSyeI5jo

Ποίηση σε πείσμα των καιρών...

Μερικές φορές ο ποιητικός λόγος, όσο κι αν καταδυναστεύεται από την «κακοδαιμονία» της επικαιρότητας, όσο κι αν ταλανίζεται η αξία του από τα εκπαιδευτικά και κοινωνικά συστήματα διαρκώς, όσο κι αν συνήθως οι ίδιοι οι φορείς του τον ευτελίζουν με την ανοησία τους, μερικές φορές καταφέρνει κάτι, αυτή την ωραία «αναπήδηση», την ωφέλιμη κι άξαφνη, εμπρός στην πραγματικότητα... 

Η ποίηση είναι λεπτή μορφή λογοτεχνικής έκφρασης, αναντίρρητα. Δεν βρίσκεται σε βάθρο, αντιθέτως πρέπει να «σκύβει» και να εγκολπώνεται στον σύγχρονο άνθρωπο, στη συνείδηση και στην τακτική του βίου του, να γίνεται μέρος της σκέψης του γύρω από το γίγνεσθαι, το φανερό και τ' αφανέρωτο.

Μια αφορμή για τούτους τους λογισμούς αποτελεί το φεστιβάλ που διοργανώνει σε πείσμα της συνθήκης και των καταστάσεων ο Κύκλος Ποιητών, το σωματείο που εκπροσωπεί τους εν ζωή και εν δημιουργία ποιητές στην ελληνική γλώσσα. Το φεστιβάλ θα πραγματοποιηθεί. Πληροφορίες, σύντομα. Αξίζει. Και ιδού η αφίσα που μόλις σχεδιάστηκε.

«ΟΡΜΟΣ : ΣΚΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ» στο περ. «Χάρτης»

Πρόκειται για την έκτη εκδιδόμενη ποιητική διαδρομή, που ένα απόσπασμα από την προσεχή κυκλοφορία (στις 24 Σεπτεμβρίου) προδημοσιεύεται από σήμερα στο ωραίο και ποιοτικό περιοδικό "Χάρτης" (τ. 21, Σεπτ. 2020). 

Ο «Όρμος» είναι μια εκτενής ομολογία μεταξύ του εγώ και του εσύ (άρα, του Ενός...) στον χώρο που περισσεύει μεταξύ της ονειρικής και της πραγματικής πραγματικότητας. Σ' αντίθεση με τις «Λεύγες», προ τετραετίας, η εδώ ποιητική φωνή είναι εξωστρεφής. Εκφράζεται ο μόχθος του λογισμού, η απορία του συναισθήματος, το δίπολο της χαράς και της οργής απέναντι στην «εικόνα» του κόσμου... Βεβαίως, ο αναγνώστης θα προσθέσει ή θ' αφαιρέσει ψήγματα από το ανθρώπινο φάσμα στους στίχους που συναπαρτίζουν τη σύνθεση. Ίσως κιόλας γίνει περαιτέρω κι αλλιώτικα κατανοητή ως θεατρική ανάσα (εξ ου και ο υπότιτλος του βιβλίου).

Το εξώφυλλο ετοιμάζεται, όπως και η γαλλική μετάφρασή του. Πάντως, για την ώρα, δύο από τα κεφάλαια («Μετά» & «Πριν») παρουσιάζονται στο περιοδικό με την πάντοτε ευγενική διάθεση του ομοτέχνου Δημήτρη Καλοκύρη: https://www.hartismag.gr/hartis-21/poiisi-kai-pezografia/ormos-skhnikh-poihtikh-afhghsh

CESARE PAVESE : ο συγγραφέας (1908-1950)

Αξίζει πότε πότε σ' αυτό το κοινωνικό δίκτυο [σσ.: δημοσιεύτηκε στο fb] να γίνονται αναφορές ανάμνησης σε σημαντικούς ανθρώπους των τεχνών, ανάμεσα σε αυτοδιαφημιστικές φωτογραφίες και εγωπαθή κειμενικά σπαράγματα των πλείστων χρηστών. Αφορμή, ας είναι εδώ, ο ποιητής και πεζογράφος, ο σημαντικός Ιταλός συγγραφέας Τσέζαρε Παβέζε.

Ποιος είναι ακριβώς; Κατ' αρχάς έγινε γνωστός για την αυτοκτονία του, μια πράξη λύτρωσης όπως αποκρυπτογραφείται μέσα από τα γραπτά του. Στο Τορίνο, πριν από ακριβώς 70 χρόνια, σ' ένα μικρό ξενοδοχείο της πόλης (που μάταια το αναζητούσε ο υπογράφων κάποια νύχτα με καθηλωτική βροχή στο όμορφο κέντρο της πόλης...). Σημασία έχει ότι ο Παβέζε είναι ένας σημαίνων νους για τα ιταλικά γράμματα όσο και για την ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Παράλληλα, στα ελληνικά δρώμενα, έχει ασκήσει αρκετή επίδραση κυρίως σε νεότερους ποιητές, εάν κρίνει κανείς από τις μεταφραστικές δοκιμές που έχουν γίνει (χωρίς να περιορίζεται το ενδιαφέρον για τα πεζά του, επίσης).

Ο Παβέζε «μιλάει» για την αλήθεια των εσωτερικών ιδανικών, είναι ταπεινός θαυμαστής της τρυφερότητας, αγνοεί τον κυνισμό του χωροχρόνου (ο ίδιος έζησε, ως ιδεολόγος αριστερός την έκπτωση των πολιτικών σχηματισμών άλλωστε, αλλά και τη φρίκη του πολέμου), προσδοκά στη σκέψη και στο συναίσθημα ως «όπλα» έναντι της ρηχότητας των πολλών, αυτοσαρκάζεται ως ρεαλιστής και αυτοϋπονομεύεται ως γνώστης της πραγματικότητας. Κάθε φράση ή στίχος του είναι ψιθυρίσματα του σύγχρονου ανθρώπου που δεν ανέχεται τη σιωπή του μα την υπομένει... 

Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι το ιταλικό εκπαιδευτικό σύστημα (παρόμοια με το ελληνικό) φροντίζει να προτείνει στους νεαρούς μαθητές δείγματα γραφής της σύγχρονης-νεότερης λογοτεχνίας με τρόπο «μισητό»: δεν είναι τυχαίο ότι ο μέσος αναγνώστης στη γειτονική χώρα «βαριέται» και απωθείται από συγγραφείς σαν τον Παβέζε. Aς είναι... Οι εποχές δεν αλλάζουν, όμως αλλάζει το βλέμμα στις εποχές που παραμένουν ίδιες για την ανθρώπινη συνθήκη. Από την άλλη, ωστόσο, το έργο του Παβέζε μεταφράζεται σε πολλές γλώσσες, μελετάται, αναγνωρίζεται και επηρεάζει γόνιμα τη σκέψη και την έκφραση των επόμενων συγγραφικών γενεών.

Ιδού ένα δείγμα μετάφρασης από την προσωπική ενασχόληση με το έργο του (κάνοντας μία εύφημο αναφορά και σε όλους τους Έλληνες μεταφραστές που έχουν δοκιμαστεί στην περιπέτεια της «μεταφοράς» του λόγου του στην ελληνική γλώσσα). Μια έκδοση με ανθολογημένα αποσπάσματα είναι μια αυτοϋπόσχεση για το μέλλον.

«Kι εσύ ο έρωτας είσαι.

Πλασμένος από αίμα και χώμα

σαν τους άλλους. Βαδίζεις

όπως εκείνοι που δεν κινιούνται καν

πέρα από την εξώπορτα.

Κοιτάζεις όπως εκείνοι που παρατηρούν

και δεν βλέπουν. Είσαι το χώμα

που θρηνεί και σιωπά.

Έχεις τρέμουλο και κόπωση,

έχεις λέξεις – βαδίζεις

αναμένοντας. Ο έρωτας

είναι το αίμα σου – όχι κάτι άλλο».

:

"Anche tu sei l'amore.

Sei di sangue e di terra

come gli altri. Cammini

come chi non si stacca

dalla porta di casa.

Guardi come chi attende

e non vede. Sei terra

che dolora e che tace.

Hai sussulti e stanchezze,

hai parole – cammini

in attesa. L'amore

è il tuo sangue – non altro".

::

Η οικία Παλαμά στην Πλάκα, το Υπουργείο Πολιτισμού...

Η επίσημη, σοβαρή διαχείριση του κτηρίου-κατοικίας ενός πνευματικού ανθρώπου, ωσάν του Κωστή Παλαμά, οφείλει να αποτελεί κορωνίδα μέριμνας για την πολιτεία. Υποτίθεται ότι αποτελεί μια εμπράγματη λογική κοινής ωφέλειας, σεβασμού και διαρκούς ανάδειξης της πολιτισμικής ταυτότητας μιας κοινωνίας. Κι όμως, το ζήτημα της προστασίας και της προβολής τέτοιων σημείων αναφοράς για σημαντικές προσωπικοτήτες των γραμμάτων και των τεχνών φαίνεται πως χωλαίνει διαρκώς. Και κάθε εξαίρεση αποτελεί συμπτωματολογία σ’ ετούτη τη γενική αλήθεια.

Με μιαν αναπάντεχη και χαμηλότονη (αλλ’ αιφνιδιαστική) ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού, χθες, το ιστορικό κτήριο στην περιοχή της Πλάκας, αυτό που φιλοξένησε τον ποιητή έως τα ύστερά του αλλά και η σύνδεσή του με την πρώτη διαδήλωση της Αθήνας εναντίον των ναζί κατακτητών με αφορμή την κηδεία του ποιητή του «Δωδεκάλογου του γύφτου», περνάει σε μια προτεραιότητα...

Μέσα από το επίσημο Δελτίο Τύπου του υπουργείου αποτυπώνεται ένας συνδυασμός αμηχανίας και ελλιπούς κατανόησης της νεοελληνικής κουλτούρας. Και δεν πρόκειται για τη συγκεκριμένη διοίκηση με το συγκεκριμένο κομματικό προφίλ, στην οποία θα όφειλε αποκλειστικά να αποδοθεί ψόγος. Ο επίσημος κρατικός φορέας παραδέχεται την a priori αδυναμία του, την αγνωσία, την ανακολουθία σχεδιασμού και δράσεων - στην προκείμενη περίπτωση, το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων αναλαμβάνει την αποκατάσταση του κτηρίου που ήδη εξαθλιωμένο και εγκατελειμμένο χρήζει επισκευών και λοιπών εργασιών ανάδειξης, μολονότι έχει χαρακτηριστεί «ιστορικό διατηρητέο μνημείο» με ΦΕΚ του 1999.

Όπως σημειώνεται χαρακτηριστικά, «...το διώροφο κτήριο, το οποίο οικοδομήθηκε στη δεκαετία 1920-1930, φέρει χαρακτηριστικά ενός νεοκλασικού αστικού σπιτιού του Μεσοπολέμου, με τα ακροκέραμα του γείσου του και τις σιδεριές στα μπαλκόνια [...] Στη θλιβερή εικόνα που παρουσιάζει σήμερα το κτήριο, μισοερειπωμένο λειτουργεί ως σκουπιδότοπος και ως δημόσιο ουρητήριο». Εξ ου και η προτροπή της νυν υπουργού για απαλλοτρίωση ή και αγορά του, «...προκειμένου να αποκατασταθεί και να μετατραπεί σε χώρο μελέτης και σπουδής της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας».

Αυτό θα σημαίνει, προφανώς ή πιθανώς, τη φύλαξη, την συντήρηση και τη διαχείρισή του ως «τοπόσημο», στην Αθήνα (οδός Περιάνδρου 5, Ακρόπολη), και βεβαίως με την προοπτική της συνεργατικής παρουσίας της Στέγης Γραμμάτων Κωστής Παλαμάς (που εδρεύει στην Πάτρα και λειτουργεί το υπέροχο αντίστοιχο κτήριο στην πελοποννησιακή πρωτεύουσα). Ίδωμεν.

Νέα μικροποιήματα (ΙΙ)

(Μικροστιχίες)

Η δροσερή σιγή της κατεύθυνσης.
Λίγη η πίστη, αδρή η αναμονή και ποτέ η παραίτηση.

«Όλοι αισθανόμαστε τη μελαγχολία της ευτυχίας».

(Επίγραμμα)

Τον κόσμο παρατηρώ σ' αυτή την απόσταση που μου επιτρέπεται ν' απέχω. Ο κόσμος έρχεται μέσα μου, με περικλείει, με θέτει ενώπιο ενωπίω στην αρχέγονη άρνηση προς το τίποτε που τον συνθέτει. 

Είμαι ο «άλλος», όχι ο παράφρων, όχι ο φανερός. Γι' αυτό απέχω (και τραγουδώ ακατανόητος).

(Επίγραμμα)

-Μερικά σύμπαντα, φίλε μου, ποτέ δεν θα τα διαβώ γιατί ποτέ δεν τ' αντίκρισα. Και διαστέλλονται...

-Βράζει, βράζει το δικό σου σύμπαν. Κόλαση γίνεται...

(Στίχοι λογισμένοι)

Παράλογη η εντύπωση; 
Η πραγματικότητα δεν χωράει τα χρώματα
Αχάριστα δώρα: οι μικρές φωτιές, τα ημεροδρόμια,
το άνυσμα τ' ουρανού μέσα στα βλέφαρα
Ό,τι φαίνεται άυλο, ό,τι αόριστο, ανήκει στην ελευθερία,
στη ζωντανή λογική μας.

(Επίγραμμα)

Στο ύψωμα χωρούν
οι λίγες ημέρες, το ξερό στόμα
οι δακτυλισμοί, το αραιό φέγγισμα
οι σημειώσεις στο χαρτί, και πιο πολύ η μνήμη.

Στο ύψωμα δεν θα φθάσει ποτέ η ανυποψία του εαυτού μας.

(Ορεινό ποίημα)

Εδώ το φρύδι του Θεού.

Η σύντομη βροχή
αναμένοντας το διαρκές: φως
και αγγίγματα
Η παράλληλη στιγμή, τ' αναπάντεχα
(όσα δίνουν σχήμα στην προσδοκία)
Η μικρή ξανθή χαίτη του ορίζοντα, όλα 
εκείνα που αγνοώντας κατακτώνται
Η φιλότιμη γνώση, το όλον.

Αφούγκρασμα.

(Επίγραμμα)

Η σκέψη μου στο βλέμμα σου
Η ανάσα που ένιωσες στον ώμο,
φύσημα αρχέγονο, διαρκές
Θα ζήσει ο κόσμος, το μυστικό

Είναι η ημέρα ώριμη, αστρική.

(Ποιητικό ημερολόγιο-παραλήρημα)

Όταν σχίζονται τα σωθικά, 
οι λέξεις, ο νους, τα τετράδια στα χέρια μου
κι όταν το φως, οι τρεις λάμψεις, 
η φαντασία στο έπακρο,
εκεί ενώνεται το χάος με την αιωνιότητα.
Και γεννάει, γεννάει, γεννάει αδήλωτο το σύμπαν
τους εαυτούς μας: εγώ, εμένα κι εγώ.

(Επίγραμμα)

Σκύβοντας, τον εαυτό μου παρατηρώ. 

Τι αντικρίζω: πάθη, αγωνίες, επιμονή, σιωπές, διαστολές, μοναξιά, φτερουγίσματα, εξομολογήσεις, απελπισία, ρουτίνες, επαναστάσεις, ραγίσματα, αυτομόληση, μύθους, δόξες, ακεραιότητες, μικρές, μεσαίες, μεγάλες αγάπες.

Ορθώνοντας το βλέμμα ζω τον τωρινό εαυτό μου, κι αδημονώ.

(Στίχοι όχι ειπωμένοι)

Αλώβητος, αυτός. Την κατακτά και τη βιώνει. Χωρίς χρώματα, βλέμμα, πνεύμα. 

*

Στύβει τον ορίζοντα. Ματαιότητα; Ποτέ άλλοτε η προσμονή δεν φάνηκε τόσο αποφασισμένη. 

*

Επείγοντα, στα αβαθή. Λέξεις αναρίθμητες. Το δέρμα καίγεται.

(Διάλογος περί σκιάς ή ερωτεύσιμων αδαών)

-Υπάρχεις όταν υπάρχω;
-Αφού υπάρχω, υπάρχεις;

(Στίχοι βεβαιωμένων)

Υπάρχει —
Η άλλη πλευρά 
εκείνη που Θεός ο τεχνίτης
ορίζει ακριβώς τη ζωή.

Η εικόνα όσων έγιναν
μοιρασμένων, στον μέλλοντα χρόνο,
των μύχιων κι εμφανών.

Η επιλογή των υλικών, κατόπιν
της ουσίας, της πλησμονής.

Επίκεντρο ο ίδιος,
το κέντρο του εαυτού
οι περιστάσεις και η ουσία.

Λογοκλοπής εγκώμιον ΙΙ

Η συζήτηση μηνός Ιουλίου περί λογοκλοπής, ή ακριβέστερα, ηθικής ταυτότητας μεταξύ δημιουργών και μεταξύ δημιουργού-αναγνώστη, αποκτάει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Καθώς φαίνεται, ένας «αφρώδης» μονόλογος βρίσκεται σ' εξέλιξη, ανάμεσα σε πρόσωπα, συστημικές κατασκευές, ιδεοληψίες και μορφώματα λογοτεχνικά... Ίσως επιτέλους διαμορφώνεται μια νέα πλατφόρμα αυτοαναγνώρισης των Ελλήνων συγγραφέων με εκκολαπτόμενες καταστάσεις οι οποίες ξεπερνούν το στενό όριο του «σιναφιού» και αποκτούν πάνδημη προσέγγιση (φθάνοντας ως επερώτηση στην Ελληνική Βουλή και απειλώντας, τινί τρόπω, τη μονοσήμαντη θεώρηση των διαφόρων επιτροπών βραβείων ή θεσμικών εκπαιδευτικών φορέων - βλ. υπουργεία Πολιτισμού και Παιδείας).

Ο φίλος και συνοδοιπόρος ποιητής Στρατής Πασχάλης έγραψε το αυτονόητο, στα κοινωνικά δίκτυα:
«Δημοσιεύεται στο ηλεκτρονικό περιοδικό Αναγνώστης ένα κείμενα με τίτλο "Όλοι οι Έλληνες ποιητές είμαστε λογοκλόποι" του Ευριπίδη Γαραντούδη. Και μόνο ο τίτλος με θίγει προσωπικά. Δεν θεωρώ τον εαυτό μου λογοκλόπο. Υπάρχει μία πολύ λεπτή γραμμή αλλά και πολύ αδρή που χωρίζει τη λογοκλοπή από τη διακειμενικότητα. Ο Καβάφης, ο Σεφέρης, ο Ελύτης και ο Έλιοτ ενσωματώνουν πασίγνωστα χωρία από πάρα πολύ παλιούς κοινούς τόπους. Κι αν ενσωματώνουν σύγχρονά τους, κι αυτά είναι διάσημα, τουλάχιστον για τους επαϊοντες. Και συνδεδεμένα στενά με το έργο τους και τον μύθο τους. Στον Έλιοτ μάλιστα είναι δηλωμένα. Κι αυτό έγινε μετά και στυλ : Ποιήματα με σχόλια. Η λογοκλοπή είναι παραποίηση και οικειοποίηση ενός κομματιού σύγχρονού σου δημιουργού έντεχνα και αποσιωποιημένα. Κι αυτό, τουλάχιστον εγώ, δεν το έχω κάνει ποτέ. Άρα δεν θέλω να με θεωρούν όσοι διαβάζουν αυτό το άρθρο λογοκλόπο». 

Μερικές ώρες αργότερα, συμπληρώνει, βρίσκοντας σύμφωνο τον υπογράφοντα ετούτο το ιστολόγιο:

«Θέλοντας να γίνω σαφέστερος και πιο αναλυτικός, και να μην παρεξηγηθώ, στη χθεσινή μου ανάρτηση για το κείμενο του Αναγνώστη, που την έγραψα αρκετά ελλειπτικά, είπα τα εξής : ότι το θέμα της λογοκλοπής στη λογοτεχνία δεν μπορεί να θεωρούμε πως είναι κάτι θεμιτό και κοινό σε όλους μας επειδή οι μεγάλοι και οι καλοί ποιητές έχουν κάποιο διακείμενο ή χρησιμοποιούν δάνεια από την παράδοση. Αυτό δεν τους κάνει λογοκλόπους. Γιατί άλλο διακειμενικότητα και άλλο λογοκλοπή. Η λογοκλοπή στη λογοτεχνία, η οποία φυσικά και μπορεί να συμβεί, αφορά αδήλωτα δάνεια κυρίως από σύγχρονούς μας. Γι' αυτό άλλωστε και υπάρχουν τα πνευματικά δικαιώματα για όσο διάστημα ο συγγραφέας είναι ζωντανός αλλά και μετά θάνατον επίκαιρος. Όταν το έργο γίνει κτήμα της ιστορίας, τότε η σχέση μας με τα κείμενά του είναι πιο ελεύθερη. Πάντα όμως η επιμέρους χρήση τους οφείλει να είναι δηλωμένη έμμεσα ή άμεσα. Για να είναι και πνευματικά έγκυρη και ουσιαστική. Αλλιώς είναι σα να λέμε πως επειδή ο Καβάφης, ο Σεφέρης και ο Ελύτης χρησιμοποίησαν δάνεια από την παράδοση, μπορούμε κι εμείς να το κάνουμε ελεύθερα και χωρίς κανένα περιορισμό κι από οπουδήποτε. Γιατί εκείνοι κατά κάποιο τρόπο "νομιμοποίησαν" στη λογοτεχνία τη "λογοκλοπή". Δε νομίζω πως αυτό είναι πολύ ωφέλιμο να λέγεται. Έστω και με χιούμορ. Τέλος, θα' ταν καλό χωρίς πάθη, μίση και διασυρμούς να γίνει μία νηφάλια συζήτηση μεταξύ των ανθρώπων που γνωρίζουν και να φωτιστεί γόνιμα το ζήτημα μια για πάντα. Αυτή είναι η γνώμη μου». 

Έχει προηγηθεί το υπερασπιστικό κείμενο του φιλολόγου-πανεπιστημιακού Ε. Γαραντούδη για ό,τι αφορά τον χλευασμό του ποιητή-μεταφραστή Χ. Βλαβιανού, κυρίως, καθώς και του πεζογράφου-θεατρικού συγγραφέα Α. Σταμάτη. Κι ενώ οι κουβέντες «δίνουν και παίρνουν», ο δοκιμιογράφος, μεταφραστής και ποιητής Κ. Κουτσουρέλης απαντάει στο περιοδικό Αναγνώστης, προκαλώντας ανταπάντηση του Ε.Γ. Παρατίθενται εδώ:

Απάντηση στον Ευριπίδη Γαραντούδη περί λογοκλοπής

Σε σημερινό (7. 7. 2020) δημοσίευμα του περιοδικού σας υπογεγραμμένο από τον κ. Ευριπίδη Γαραντούδη, κατηγορούμαι από κοινού με άλλους συγγραφείς, πρωτίστως τον Γιάννη Πατίλη και τον Ντίνο Σιώτη, για «κυνήγι μαγισσών» το οποίο μάλιστα, κατά τον γράψαντα, τείνει να γίνει «απηνής διωγμός» και «απόπειρα ηθικής εξόντωσης συγκεκριμένων προσώπων». Καταγγέλλομαι δε ότι όλων αυτών είμαι ο «κύριος συντονιστής και εκτελεστικός βραχίονας».

Οι χαρακτηρισμοί αυτοί είναι άκρως προσβλητικοί, από νομικής πλευράς δε ευθέως δυσφημιστικοί έως και συκοφαντικοί. Επιφυλασσόμενος παντός δικαιώματός μου, ζητώ να δημοσιευτεί στον ιστότοπο του Αναγνώστη το ταχύτερο δυνατόν και σε θέση αναλόγως εμφανή η παρούσα.

Ο κ. Γαραντούδης εν γνώσει του διαστρέφει τα γεγονότα. Οι καταγγελίες α) δεν βάλλουν «ιδίως» κατά του ποιητή Χάρη Βλαβιανού, και β) δεν αφορούν μόνον εμένα, ή έστω μια τριανδρία και «μερικούς άλλους» συγγραφείς.

Ο Γαραντούδης αποκρύπτει δολίως αυτό που οι πάντες γνωρίζουν: ότι το Νέο Πλανόδιον από την ίδρυσή του έχει μέλημά του κεντρικό τον αγώνα κατά της λογοκλοπής. Επανειλημμένα έχουμε αναφερθεί εν εκτάσει και σε άλλα πρόσωπα, πολύ πιο διάσημα κάποτε, από τον πρώην πρόεδρο της Ακαδημίας Αθηνών Νικόλαο Αρτεμιάδη ώς την ιστορικό και στέλεχος του Υπουργείου Εξωτερικών Φωτεινή Τομαή, και από τον πρώην υπουργό και πανεπιστημιακό Γιάννη Πανούση ώς τον δημοσιογράφο και νυν ευρωβουλευτή Στέλιο Κούλογλου, τα οποία έχουν καταγγελθεί για λογοκλοπές. Τα δημοσιεύματά μας αυτά μάλιστα έχουν αξιοποιηθεί και από άλλα έντυπα και τον ημερήσιο τύπο της χώρας. Επανειλημμένα δε έχουμε απειληθεί εξωδικαστικώς ή με μηνύσεις εις βάρος μας για τον λόγο αυτό. Τελευταία τέτοια περίπτωση, του πανεπιστημιακού Γεράσιμου Ρεντίφη κατά του οποίου δημοσιεύσαμε πέρυσι στον ιστότοπό μας δυο πολυσέλιδες καταγγελίες, που εμπρός τους (σε έκταση, αν όχι και σε σοβαρότητα) οι αναφορές μας στον ΧΒ ωχριούν.

Εν προκειμένω, στις 27 Ιουνίου δόθηκε στη δημοσιότητα Ανοιχτή Επιστολή κατά της Μάστιγας της Λογοκλοπής συνυπογραφόμενη από τριάντα δύο (32) φορείς, κυρίως από περιοδικά έντυπα και ηλεκτρονικά, αλλά και λογοτεχνικές ενώσεις και ιδρύματα. Σ’ αυτήν συμπράττουν περιοδικά εντελώς διαφορετικά σε κατεύθυνση και τοποθετήσεις: από τις ιστορικές Σημειώσεις ώς το Άρδην, από Το Κοράλλι ώς Τα Ποιητικά, και από το Fractal και το Εμβόλιμον ώς το Οικολογείν και το (..poema.).

Στην ίδια επιστολή πλάι στην περίπτωση του κ. Βλαβιανού καταγγέλλεται επωνύμως και ισόποσα αν όχι εντονότερα, ένας ακόμη συγγραφέας, ο κ. Αλέξης Σταμάτης. Ο λόγος που η Επιστολή μνημονεύει τους δύο αυτούς και όχι και άλλους (όπως θα μπορούσε κάλλιστα να κάνει βάσει των στοιχείων που διαθέτουμε), είναι καθαρά επικαιρικός: το λογοκλοπιμαίο απόσπασμα του δεύτερου που έπεσε στις Πανελλαδικές Εξετάσεις και το πρόσφατο Κρατικό Βραβείο Ποιήσεως που απονεμήθηκε στον πρώτο. Έχουμε να κάνουμε δηλαδή με τα δύο νεώτατα συμπτώματα μιας παλαιάς νόσου, της λογοκλοπής, κατά της οποίας πολλοί από εμάς αγωνίζονται εδώ και χρόνια.

Είναι εξόφθαλμο τι προσπαθεί να κάνει εδώ ο κ. Γαραντούδης. Αυτό που επιχειρεί συστηματικά ο ΧΒ εδώ και χρόνια. Για να αποπροσανατολίσει τη συζήτηση, τώρα μάλιστα που το ζήτημα έχει λάβει πρωτοφανείς διαστάσεις και θα συζητηθεί προσεχώς στη Βουλή των Ελλήνων, προσπαθεί να δυσφημίσει ένα συλλογικό εγχείρημα και να το παρουσιάσει ως έριδα προσωπική και προϊόν φθόνου.

Ο κ. Γαραντούδης επικαλείται μια κωμική «θεωρία» περί λογοκλοπής. Βάσει αυτής της θεωρίας, επινοητής της οποίας είναι ο κ. Νάσος Βαγενάς, η λογοκλοπή στην ποίηση είναι αδύνατη! Ακόμη και όλη την Αινειάδα και όλο τον Φάουστ να δημοσιεύσω με το ονοματάκι μου αποκρύπτοντας τον αρχικό τους δημιουργό, λέει αυτή η «θεωρία», έχω το δικαίωμα να το κάνω, διότι προκειμένου περί ποιημάτων η ένωση «σημαίνοντος και σημαινομένου» σε μια νέα γλώσσα δίνει αποτέλεσμα εξ ορισμού …μοναδικό!!

Βάσει της μοταμοντέρνας αυτής «θεωρίας», ο Ελύτης και ο Σεφέρης και ο Καβάφης και όλοι οι ποιητές της παγκόσμιας ιστορίας που ενσωματώνουν ενίοτε (και συνήθως δηλώνοντάς το σαφώς, όπως ο Έλιοτ) μεμονωμένους στίχους και αποσπάσματα άλλων στα ποιήματά τους είναι ίσα κι όμοια με τους κατ’ επάγγελμα και καθ’ έξιν εκείνους λογοκλόπους που κοπιάρουν δεκάδες ποιήματα ή και βιβλία ολόκληρα αποκρύπτοντας ή καμουφλάροντας τις πηγές τους…

Όπως έγραψε πρόσφατα και ο Γιάννης Πατίλης σαρκαστικά, χάρη σ’ αυτές τις μεταμοντέρνες «θεωρίες», επιτέλους μάθαμε: «ὅτι τὰ κείμενα ποὺ διαβάζουμε δὲν εἶναι ἁπλῶς κείμενα, εἶναι βιώματα, ὅπως διδάσκουν οἱ μεγάλοι πανεπιστημιακοὶ θεωρητικοί μας. Καὶ ποὺ καὶ νὰ θέλαμε νὰ τὰ ἀντιγράψουμε μεταφράζοντάς τα σὲ μιὰ ἄλλη γλώσσα, θὰ ἦταν ἀκατόρθωτο. Δὲν ξέρω ἂν τὸ διάβασα κάπου στόν Ντεριντὰ ἢ τὸν Μπόρχες, ἀλλὰ μοῦ φαίνεται πὼς καὶ τὸ Ode on a Grecian Urn ἐὰν θελήσω νὰ τὸ ἀντιγράψω στὴ γλώσσα του ἀπὸ τὸ ἀγγλικὸ πρωτότυπο τῆς πρώτης ἔκδοσής του στὸ λάπτοπ μου, δὲν θὰ εἶναι τὸ ἴδιο ἀκριβῶς κείμενο, καὶ θὰ δικαιοῦται ὁ ἀντιγραφικὸς πληκτρολογικός μου μόχθος μιὰ κάποια προστασία τοῦ ὀνόματός μου!…»

Ο κ. Γαραντούδης ενώνει κι αυτός τη φωνή του με όσους κατήγγειλαν λογοκλοπή στην περίπτωση του Αλέξη Σταμάτη. Δηλαδή με τον Νίκο Σαραντάκο, που την έφερε στο φως, και… μ’ εμας της Πρωτοβουλίας που της δώσαμε ευρύτερη δημοσιότητα! Τον ευχαριστούμε για την υποστήριξη. Με αυτήν παραδέχεται ότι λογοκλοπή στην πρόζα, αν μη τι άλλο, είναι δυνατή.

Το εκπληκτικό είναι ότι ο ίδιος άνθρωπος αποκρύπτει από τους αναγνώστες του Αναγνώστη το εξής πασίγνωστο: Ένα μεγάλο μέρος των καταγγελιών κατά του ΧΒ αφορά σε… κείμενα πεζά! Σε χωρία και αποσπάσματα δηλαδή ξένων (και όχι μόνο) συγγραφέων, τα οποία ο ΧΒ τα παραλαμβάνει αυτούσια ή παραφράζοντάς τα από μελέτες και δοκίμια και τα ενσωματώνει σε δικά του πεζά, και όχι ποιητικά κείμενα χωρίς, και εδώ, να δηλώνει τις πηγές του.

Πρόκειται για (πολυσέλιδα κάποτε) κείμενα σύγχρονων φιλολόγων και δοκιμιογράφων όπως ο Ουίλλιαμ Κούκσον ή ο Ντέηνα Τζόια, λ.χ. Ή για αφορισμούς και αποφθέγματα κλασσικών συγγραφέων όπως ο Γκαίτε, ο Βαλερύ, ο Όσκαρ Ουάιλντ, ο Οκτάβιο Πας, ο Βιττγκενστάιν, ο Παναγιώτης Κονδύλης (!), ο Εμίλ Σιοράν και τόσοι άλλοι, τα οποία ο ΧΒ παρουσιάζει ως… δικούς του αυτοτελείς αφορισμούς και αποφθέγματα. (Αντί πολλών άλλων, γενικά για τον Βλαβιανό οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ενημερωθούν εδώ).

Να υποθέσω ότι ο κ. Γαραντούδης και η θεωρία του όλα αυτά τουλάχιστον τα παραδέχεται ως προϊόντα λογοκλοπής; Ή μήπως σκοπεύει να διευρύνει ακόμη περισσότερο τη θεωρία του κ. Βαγενά: ποιητής-λογοκλόπος δεν γίνεται να υπάρξει, ακόμη και όταν πεζογραφεί!

Ο κ. Γαραντούδης σπεύδει να ομολογήσει ότι στις ποιητικές του επιδόσεις ακολουθεί και αυτός τη μέθοδο του κ. Βλαβιανού και των ομοίων του. Καθιστά έτσι εντελώς διάφανα τα κίνητρα της ένθερμης συνηγορίας του υπέρ των λογοκλόπων. Πρέπει να πω ότι χαίρομαι γι’ αυτό. Επιβεβαιώνει άλλωστε αυτό που κάμποσοι από μας γνώριζαν ή είχαν υποπτευθεί.

Χαίρομαι όμως και για τον ίδιο. Μετά από μια τέτοια γενναία δημόσια ομολογία, και βασιζόμενος στα ήθη που αυτός και οι φίλοι του πασχίζουν να επιβάλλουν στα γράμματά μας («Οι περισσότεροι Έλληνες ποιητές είμαστε λογοκλόποι»!), μπορεί βάσιμα να προσδοκά ότι ο δρόμος προς το Κρατικό Βραβείο Ποιήσεως είναι επιτέλους και γι’ αυτόν ανοιχτός.

Όπως έγραψε και ο Κωνσταντίνος Πουλής τις προάλλες, έτσι κι αλλιώς σε Βραβεία Λογοκλοπής πρέπει να μετονομαστεί ο θεσμός. Σε καλή μεριά λοιπόν, να ευχηθώ στον κ. Γαραντούδη, και εις… περισσότερα!

Μετά τιμής

Κώστας Κουτσουρέλης

Αθήνα, 7. 7. 2020

::

Ευριπίδης Γαραντούδης - Για την «παρούσα» του κ. Κουτσουρέλη

Οι καλοί τρόποι και η μεγαλοθυμία μου μου επιτρέπουν να απαντήσω τα εξής στην «παρούσα» του κ. Κουτσουρέλη (στο εξής: κ. Κ.), με τη δική μου σύντομη «παρούσα».

Ο πενηντατριάχρονος κ. Κ., σχεδόν συνομήλικός μου, αν σκοπεύει να συνεχίσει παραγωγικά όχι τόσο στον χώρο της λογοτεχνικής κριτικής, όπου εδώ και αρκετά χρόνια προσπαθεί να στηρίξει τη σταδιοδρομία του στο σαθρό έδαφος θορυβωδών και προκλητικών απόψεων, όσο στο πεδίο της νεοελληνικής φιλολογίας – γνωρίζω ότι είναι υποψήφιος διδάκτορας νεοελληνικής φιλολογίας σε Πανεπιστήμιο του ελληνόφωνου κόσμου, πρέπει προηγουμένως να μάθει να διαβάζει με καθαρή σκέψη και νηφάλια κρίση. Δυστυχώς, η «παρούσα» του μαρτυρεί ότι αυτό το είδος σκέψης και κρίσης, που είναι αναφαίρετος όρος για να πατήσεις στο πρώτο σοβαρό σκαλί της επιστήμης, τη διδακτορική διατριβή, δεν το διαθέτει ακόμα: διαβάζει ό,τι θέλει με τον τρόπο που θέλει, διαστρεβλώνει τα επιχειρήματα των άλλων και κυρίως είναι ικανός μόνο να ανιχνεύει «εξόφθαλμες» προθέσεις και «κίνητρα». Το κείμενό μου «Οι περισσότεροι έλληνες ποιητές είμαστε λογοκλόποι» το έγραψα κυρίως με την ιδιότητα του ποιητή και το απεύθυνα ρητά προς τους ομότεχνούς μου (περιλαμβάνοντας, πάντως, σε αυτούς και τον κ. Κ.), αλλά η «παρούσα» του κ. Κ. με αναγκάζει να απαντήσω με τα διανοητικά εργαλεία και τη σκευή του επιστήμονα.

1) Το γραπτό μου «Οι περισσότεροι έλληνες ποιητές είμαστε λογοκλόποι» αναφέρεται ξεκάθαρα και σχεδόν αποκλειστικά στο ζήτημα της καταλογιζόμενης λογοκλοπής σε λογοτεχνικά και ιδίως σε ποιητικά κείμενα, όπως το ζήτημα αυτό τέθηκε τον τελευταίο μήνα σε σειρά κειμένων, τα οποία προσδιόρισα με σαφήνεια, και όπως, δυστυχώς, επανατίθεται, με τα ίδια φαιδρά επιχειρήματα, και στην «παρούσα» του κ. Κ. Δεν είναι δυνατό, όπως γράφει ο κ. Κ., να «αποκρύπτω δολίως αυτό που οι πάντες γνωρίζουν», αφού ήδη το γνωρίζουν οι πάντες. Ο «αγώνας κατά της λογοκλοπής» του περιοδικού Νέο Πλανόδιον, με αντικείμενο γραπτά των Αρτεμιάδη, Τομαή, Πανούση, Κούλογλου και Ρεντίφη, είναι δημοσίως γνωστός, αλλά δεν έχει σχέση με το θέμα του κειμένου μου, καθώς έγραψα ρητά (και το επαναλαμβάνω): «Δεν πρόκειται στο σύντομο αυτό κείμενο να με απασχολήσει το μέρος του διωγμού που αφορά στη λογοκλοπή στα κειμενικά πεδία του επιστημονικού και του δημοσιογραφικού λόγου. Το ζήτημα αυτό, που αναμφίβολα είναι διαχρονικά σοβαρό, θα μπορούσε να είναι ή πιθανόν να γίνει το θέμα ενός άλλου, συστηματικότερου γραπτού – και πιστεύω ότι θα μιλήσω, αν χρειαστεί, μετά λόγου γνώσεως, καθώς υπηρετώ τον επιστημονικό λόγο 35 χρόνια από ακαδημαϊκή και θεσμική θέση». Στην «παρούσα» του κ. Κ., για άλλη μια φορά, γίνεται το λάθος της σύγχυσης ανάμεσα στη λογοκλοπή σε επιστημονικά και δημοσιογραφικά κείμενα και τη «λογοκλοπή» σε λογοτεχνικά και ιδίως σε ποιητικά κείμενα. Ως προς την πρώτη, δηλώνω τη σταθερή θέση και στάση μου, όπως υπαγορεύεται από την επιστημονική ιδιότητά μου: η λογοκλοπή στον επιστημονικό λόγο, όταν τεκμηριώνεται μέσα από θεσμικές διαδικασίες ελέγχου, είναι απαράδεκτη, πρέπει να έχει και έχει, σύμφωνα με την ακαδημαϊκή δεοντολογία, σοβαρές κυρώσεις, επιφέρει ακόμα και την απομάκρυνση του λογοκλόπου από την ακαδημαϊκή ιδιότητα ή θέση του, αναλόγως της έκτασης και του ποιου της λογοκλοπής. Η αποδεδειγμένη λογοκλοπή σε ένα δημοσιογραφικό κείμενο, όπως εκείνο του πεζογράφου Αλέξη Σταμάτη, έγραψα ήδη ότι προκαλεί τον δημόσιο ηθικό στιγματισμό του λογοκλόπου, αλλά πρέπει να κρίνεται κατά περίπτωση και δεν είναι λογικό να επισύρει θεσπισμένες και προβλεπόμενες κυρώσεις. Από εκεί και πέρα, όμως, είναι θορυβώδης λαϊκισμός, όπως συμβαίνει στον καταγγελτικό περί λογοκλοπής λόγο του τελευταίου μήνα, η λογοκλοπή και η συγκάλυψή της να κρίνονται ως γενικευμένη εντόπια πολιτισμική παρακμή και ως ηθική αβελτηρία και να αποδίδονται συλλήβδην ως μομφή σε συντεχνίες, επαγγελματικά, κοινωνικά και θεσμικά περιβάλλοντα με τη λογική ότι όλοι (λογο)κλέβουν όλους και στη συνέχεια, όταν αποκαλύπτονται, όλοι συγκαλύπτουν όλους, έτσι ώστε, εντέλει, όσοι κραδαίνουν τον σταυρό της σταυροφορίας εναντίον της λογοκλοπής να αυτοπροβάλλονται ως οι μόνοι ηθικοί, αδιάφθοροι και αγνοί ανάμεσά μας (το κείμενο του Ντίνου Σιώτη τιτλοφορείται: «Λογοκλόποι μας κυβερνούν»!). Ως επιστήμονας συγγραφέας χιλιάδων σελίδων όπου είναι αδύνατο να εντοπιστούν έστω και δυο τρεις αράδες λογοκλοπής, πανεπιστημιακός δάσκαλος, κριτής δεκάδων συναδέλφων μου, επόπτης διδακτορικών διατριβών και διπλωματικών εργασιών και διορθωτής πολλών χιλιάδων γραπτών φοιτητών, θεωρώ ακαταλόγιστη προσβολή ένας λογοτεχνικός κριτικός και υποψήφιος διδάκτορας νεοελληνικής φιλολογίας, ο κ. Κ., να με κατηγορεί ότι μπερδεύω σκόπιμα τα είδη της λογοκλοπής, προκειμένου να υπερασπιστώ οποιοδήποτε πρόσωπο, εν προκειμένω τον Χάρη Βλαβιανό. Δεν πρόκειται, νιώθοντας λίγο προσβεβλημένος, να ασκήσω οποιοδήποτε νόμιμο δικαίωμά μου εναντίον του κ. Κ., επειδή ακολουθώ τη δαντική οδό του «guarda e passa». Αλλά αντιλαμβάνομαι ότι το θέμα δεν αφορά μόνο εμένα και γι’ αυτό το σχολιάζω. Αυτός ο κύκλος των «νέων σαλπιγκτών των επιλέκτων κλάσεων του μέλλοντος», που μας φέρνει το «μεγάλο παρανάλωμα» και τις «τελευταίες προγραφές» (για να θυμηθώ το ποίημα του Μανόλη Αναγνωστάκη «Τώρα είναι απλός θεατής…»), όσοι μας κουνούν ελεγκτικά και αυστηρά το δάκτυλο, αυτοανακηρυσσόμενοι στους εθνικούς μας διώκτες της λογοκλοπής, επιστρατεύοντας ως εφεδρεία και τον οχετό των εθισμένων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και μας απειλούν ότι θα μας βγάλουν όλους λογοκλόπους (και ήδη ο κ. Κ. ως ποιητή με συμπεριέλαβε στους προγραμμένους) πάνε σιγά σιγά από φαιδροί να γίνουν επικίνδυνοι. Ζούμε σε συντεταγμένη πολιτεία με θεσμούς και με νόμους και όχι στον φαντασιακό χωροχρόνο των Ρομπέν των Δασών. Όσοι άνθρωποι σεβόμαστε τον εαυτό μας δεν πρόκειται να μείνουμε απλοί θεατές του κυνηγιού με κυνηγούς τον κ. Κ. και τον κύκλο του και θηράματα όλους μας. Η χρήση του πρώτου πληθυντικού προσώπου στη φράση «αυτό που κάμποσοι από μας γνώριζαν ή είχαν υποπτευθεί» είναι ανησυχητική, κ. Κ., για εσάς: εμείς, οι άλλοι, είμαστε περισσότεροι και καλύτεροί σας. Κι ένα μόνο σχόλιο για την τροπή που πήρε το θέμα με τις επερωτήσεις βουλευτών στο ελληνικό κοινοβούλιο: υποβάλλονται από βουλευτές του κόμματος ο επικεφαλής του οποίου, όταν ήταν υπουργός οικονομικών της χώρας μας, υπέκλεπτε τις συνομιλίες με τους ομολόγους του!

2) Για το ζήτημα της ποιητικής «λογοκλοπής» έγραψα την ξεκάθαρη άποψή μου στο κείμενό μου. Την επαναλαμβάνω, με άλλη διατύπωση: η ενσωμάτωση, χωρίς δήλωση της πηγής, λέξεων, φράσεων ή στίχων ενός άλλου ποιητή σε ένα δικό σου ποίημα δεν συνιστά αυτομάτως και κατά μηχανικό τρόπο εντοπισμένη λογοκλοπή (όπως ισχυρίζονται ο Ντίνος Σιώτης και ο κ. Κ.). Η εν λόγω ενσωμάτωση είναι μια θεμιτή, διάχυτη, εμπεδωμένη τόσο στην ποιητική παράδοση όσο και στη σύγχρονή μας ποιητική πρακτική, επιλογή που κάθε φορά κρίνεται για τον τρόπο της, την ποιητική αποτελεσματικότητά της, την επιτυχία ή την αποτυχία της. Συνιστά μία από τις πολλές εκδοχές της διακειμενικότητας μέσα στο πολυτροπικό δίκτυο ή και τους δαιδαλώδεις μαιάνδρους της οποίας γραφόταν και γράφεται γενικά η σύγχρονη λογοτεχνία, ανεξάρτητα από το είδος της. Για τα θέματα αυτά υπάρχει τις τελευταίες δεκαετίες τεράστια βιβλιογραφία. Αυτό που υποστηρίζω δεν είναι καμία «μεταμοντέρνα θεωρία» και δεν συστρατεύεται με την, κατά τον κ. Κ., «κωμική θεωρία» του Νάσου Βαγενά που είμαι βέβαιος ότι θα δώσει τη δική του αρμόζουσα απάντηση στον κ. Κ. Αυτό που υποστηρίζω είναι από τα πρώτα γράμματα του αλφαβήτου για όποιον συγκροτεί αναγνωστική συνείδηση, διαβάζοντας ποίηση και ιχνηλατώντας τα έργα των κορυφαίων ποιητών του δυτικού μοντερνισμού, του Eliot και του Pound. Το ίδιο πιστεύω ότι υποστηρίζει ουσιαστικά και ο Βαγενάς. Αλλά, από ένα σημείο και πέρα, δεν μπορείς να κάνεις συζήτηση, όταν δεν υπάρχουν οι στοιχειώδεις προϋποθέσεις του διαλόγου, χωρίς καθαρή σκέψη και νηφάλια κρίση, χωρίς να ξέρουμε ποιοι και για τι μιλάμε.

Λίγα μόνο λόγια για τις αποδιδόμενες σε κείμενα (ποιήματα και δοκίμια) του Χάρη Βλαβιανού κατηγορίες περί λογοκλοπής τις οποίες προφανώς γνωρίζω και τις έχω διαβάσει και κρίνει με προσοχή από τότε που παρουσιάστηκαν δημόσια, πριν από αρκετά χρόνια. Ο ίδιος ο Βλαβιανός έχει δώσει παλαιότερα τις απαντήσεις του με κείμενά του τα οποία επίσης είναι γνωστά. Αν τώρα θα αντιδράσει στην αναζωπύρωση των ίδιων κατηγοριών, όπως αυτή προκλήθηκε από τη βράβευσή του με το κρατικό βραβείο ποίησης, είναι δική του επιλογή. Έχω γράψει φιλολογικά μελετήματα και κριτικά κείμενα για την ποίηση του Βλαβιανού, όπως και για πολλούς άλλους σύγχρονους έλληνες λογοτέχνες. Δεν είμαι ούτε συνήγορος ούτε υπερασπιστής του, όπως με παρουσιάζει ο κ. Κ. Σε ό,τι αφορά τις κατηγορίες περί λογοκλοπής σε ποιητικά κείμενα του Βλαβιανού, θεωρώ ότι την, κατά το δυνατόν πιο συγκροτημένη, άποψή μου για την ποιητική μέθοδό του, βασισμένη στη μεταγραφή-διασκευή-παρωδία, τη διατύπωσα στο γραπτό μου «Η εύθραυστη επικράτεια της ανθρώπινης εμπειρίας», γραμμένο με αφορμή το βιβλίο-συγκεντρωτική έκδοση Η εύθραυστη επικράτεια των λέξεων. Ποιήματα / Σχεδιάσματα / Μεταγραφές: 1991-2003 (Αθήνα, Νεφέλη 2013) (The Athens Review of Books-Αθηναϊκή Επιθεώρηση του Βιβλίου, τχ. 46, Δεκέμβριος 2013, σ. 29-30). Στη βάση αυτής της άποψης, ως φιλόλογος νεοελληνιστής, συγκριτολόγος, κριτικός λογοτεχνίας και συστηματικός αναγνώστης της σύγχρονης ελληνικής και ξένης ποίησης πιστεύω ότι στην ποίηση του Βλαβιανού δεν υπάρχει λογοκλοπή. Ένα μόνο, κατά τη γνώμη μου εύλογο, ερώτημα θα έθετα στον κ. Κ. και στους άλλους εντόπιους κατήγορους του ποιητή Βλαβιανού ως λογοκλόπου, αν υπήρχαν προϋποθέσεις διαλόγου: όσοι ποιητές και νεοελληνιστές έχουν επανειλημμένα μεταφράσει ποιητικά βιβλία του σε πολλές ξένες γλώσσες πόσο άσχετοι ή πόσο ηλίθιοι μπορεί να είναι, ώστε να μην αντιλαμβάνονται το παραμικρό από το ποσόν και το ποιον της λογοκλοπής; (Αλλά για όλα υπάρχει εξήγηση: κατά τον οξυνούστατο Ντίνο Σιώτη, ο Βλαβιανός έχει «ξένες πλάτες» – πάλι καλά, τραβούμε εμπρός [πηγή: Καβάφης], παλαιότερα κάναμε λόγο για ξένο δάκτυλο!). Η καταλογιζόμενη ως λογοκλοπή χρήση και ενσωμάτωση κειμένων άλλων συγγραφέων όχι γενικώς σε πεζά αλλά σε δοκιμιακά κείμενα του Βλαβιανού είναι ελέγξιμη και μπορεί να θεωρηθεί αθέμιτη, αναλόγως και της έκτασης στην οποία έχει γίνει. Αλλά –το ξαναγράφω– δεν πρέπει να συγχύζεται με τα ποιητικά κείμενά του. Τέλος, ανάξια σοβαρού σχολιασμού γραφόμενα του κ. Κ. περί του ότι είμαι λογοκλόπος ποιητής στην ποιητική γραμμή του Βλαβιανού ή ότι μπορώ να προσδοκώ ότι θα τιμηθώ με το «Κρατικό Βραβείο Ποιήσεως» (έτσι γραμμένο από τον κ. Κ.) με πείθουν ότι οι πιθανότητες του κ. Κ. να γίνει φιλόλογος νεοελληνιστής, έστω διδάκτορας, δεν είναι μεγάλες. Αντιθέτως, πιστεύω ότι έχει προοδεύσει πολύ ως λιβελλογράφος – και αυτό δεν μπορείς να το πεις και μικρό ταλέντο στον τόπο μας.

Ελπίζω η «παρούσα» του κ. Κ. και η απάντησή μου, με την οποία τερματίζεται οριστικά ο απευθείας διάλογός μου με τον εν λόγω κύριο, να σταθούν η αφορμή για μία ευρύτερη και σοβαρή δημόσια συζήτηση, στην οποία, έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα, πιστεύω ότι οφείλουν να συμμετάσχουν και να πάρουν θέση οι άξιοι φιλόλογοι, κριτικοί και λογοτέχνες του τόπου μας.

ΥΓ. Όση ώρα έγραφα αυτό το κείμενο, παρακολουθούσα παράλληλα την εξελισσόμενη συζήτηση για το κείμενό μου «Οι περισσότεροι έλληνες ποιητές είμαστε λογοκλόποι» σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Είναι βαθύτατα θλιβερή η επίπτωση της σύγχρονης αναγνωστικής συνθήκης, παγιδευμένης στη μυωπία ή και  την τυφλότητα του διαδικτύου: άνθρωποι που ανάμεσά τους περιλαμβάνονται και κάποιοι που μέχρι τώρα θεωρούσα σοβαρούς, όπως ο ποιητής Στρατής Πασχάλης, δεν αντιλαμβάνονται πλέον την ειρωνεία! Ο τίτλος του κειμένου μου, σαφέστατα ειρωνικός, και ειρωνικός προκειμένου να προκαλέσει την προσοχή, υπαινίσσεται το ακριβώς αντίθετο από αυτό που λέει (αυτό, υπενθυμίζω, κάνει η ειρωνική χρήση της γλώσσας): η συντριπτική πλειονότητα των ποιητών του παρελθόντος και του παρόντος ΔΕΝ ΕΙΜΑΣΤΕ ΛΟΓΟΚΛΟΠΟΙ και δεν μπορούμε να γίνουμε (επειδή αγαπούμε την ποίηση). Ως λογοκλόπους μας κρίνουν και μας επικρίνουν ο κ. Κ. και οι άλλοι διώκτες της ποιητικής λογοκλοπής, σύμφωνα με τα στρεβλά και στρεψόδικα επιχειρήματά τους.

::

Οι σύγχρονοι αναγνώστες, οι αυριανοί μελετητές, όπως και ο συγγραφικός κόσμος μπορούν να διαθέτουν κριτήρια, να αξιολογήσουν τα λεγόμενα, να αποφανθούν. Βεβαίως, το παρασκήνιο όχι μόνον επί του παρόντος αλλά κυρίως εκείνου που προηγήθηκε τα τελευταία 15-20 χρόνια, είναι πλούσιο σε ίντριγκες, «ανεβοκατεβάσματα» ευνοούμενων ή εξοβελιστέων ονομάτων συγγραφέων, βραβεύσεων, εκδοτικών επιλογών, κατ' ατόμων προωθήσεων ή ακόμη και επιδοτούμενων προβολών εντός κι εκτός συνόρων (σημείωση: εάν κάποιος ερευνητής εισερχόταν στις ποικίλες λίστες του πάλαι ποτέ Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, θα μπορούσε μάλλον ν' αδράξει χρήσιμα συμπεράσματα). 

Από την άλλη πλευρά, η Εταιρεία Συγγραφέων επιδιώκει να σταχυολογήσει τη δική της θέση στην επίμαχη συζήτηση περί λογοκλόπων και θεωρητικής υποστήριξης στη διαχείριση «καρπών» της μεταμοντέρνας δημιουργικής συνθήκης. Με ανακοίνωσή της σημειώνει τα εξής: 

«Η Εταιρεία Συγγραφέων εκφράζει τη λύπη της για τις αδικαιολόγητες επιθέσεις που δέχεται, επειδή ακολουθεί διαδικασίες που ισχύουν από την ίδρυσή της. Διαδικασίες μπορούν να τροποποιηθούν μόνο με απόφαση Γενικής Συνέλευσης. Είναι λυπηρό να εγκαλείται η Εταιρεία για αδιαφορία σε καταγγελίες, επειδή σέβεται δεδομένες δημοκρατικές διαδικασίες.

Η Εταιρεία Συγγραφέων δεν υποκαθιστά την ελληνική δικαιοσύνη, που έχει αρμοδιότητα να κρίνει αν αποδεδειγμένα έχει διαπραχθεί λογοκλοπή. Σε περιπτώσεις που τίθεται θέμα για μέλος της Εταιρείας, η Γενική Συνέλευση αποφαίνεται αν δικαστικά έχει αποδειχθεί, όπως προβλέπει η νομοθεσία, και στο πλαίσιο αυτό ακολουθούν αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου. Η Εταιρεία Συγγραφέων δεν είναι «λογοδικείο» ή στρατοδικείο της λογοτεχνίας.

Η Γενική Συνέλευση επίσης αποφαίνεται για άλλες περιπτώσεις του άρθρου 10 του καταστατικού της Εταιρείας, σε σχέση με το κατά πόσον μέλη εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους.

Όλοι κρίνονται διαρκώς. Αυτό περιλαμβάνει όσους συκοφαντούν την Εταιρεία Συγγραφέων σε μια περίοδο όταν, διαφυλάσσοντας τον χαρακτήρα της ως ενωτικού σωματείου, εντείνει τις προσπάθειές της για επίλυση των σοβαρών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες συγγραφείς».

Επιστολή περιοδικών και συγγραφέων με αφορμή λογοκλοπής εγκώμιον...

Το περιοδικό Δέκατα συνέταξε ένα κείμενο καταγγελίας και επαναθεώρησης των ζητημάτων που αναφέρονται στις περιπτώσεις συνειδητών και εμπράγματων λογοκλοπικών μεθόδων στην εντόπια λογοτεχνική κοινότητα. Την αφορμή δίνει η καταγγελία του Ν. Σαραντάκου για το άρθρο που αποτέλεσε θέμα στις Πανελλαδικές Εξετάσεις... Την επιστολή συνυπογράφουν 22 περιοδικά, μεταξύ των οποίων και το (.poema..) - ιδού:

ΑΝΟΙΧΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Η γελοιοποίηση των θεσμών

«Γιατί ένας σοβαρός δημοσιογράφος μιας σοβαρής εφημερίδας δεν ασχολείται σοβαρά με το θέμα της λογοκλοπής στην Ελλάδα; Γιατί η Εταιρεία Συγγραφέων σιωπά;» Αυτά τα ερωτήματα απεύθυνε τις προάλλες στο facebook ο ποιητής Ντίνος Σιώτης. Αφορμή βεβαίως η αποκάλυψη του συγγραφέα Νίκου Σαραντάκου ότι το δημοσιευμένο στο Βήμα άρθρο του Αλέξη Σταμάτη, απόσπασμα του οποίου τέθηκε στις φετινές Πανελλήνιες Εξετάσεις, είναι προϊόν λογοκλοπής. Μια μέρα αργότερα, ο ίδιος έφερε στο φως και άλλη λογοκλοπή του Σταμάτη, για άλλο άρθρο του στην ίδια εφημερίδα.

Ας αναλογιστούμε μια στιγμή ποιοι και πόσοι θεσμοί εκτίθενται εδώ. Πρώτα απ’ όλα βεβαίως εκτίθεται η εφημερίδα που εξέλαβε και δημοσίευσε τα κλοπιμαία κείμενα ως πρωτότυπα. Ασφαλώς δεν γνώριζε την προέλευσή τους. Παρ’ όλα αυτά, δεν χρωστά μια συγγνώμη στους αναγνώστες της; Ύστερα, προφανώς, εκτίθενται οι θεματοθέτες των εξετάσεων και το Υπουργείο Παιδείας που τις διοργανώνει. Δεν οφείλουν μια εξήγηση σε γονείς, δασκάλους και μαθητές για τη φτωχή τους κρίση; Κατόπιν, οι θεσμοί που έχουν να κάνουν με τη λογοτεχνία και το βιβλίο στη χώρα μας: οι ενώσεις των συγγραφέων όπως η Εταιρεία Συγγραφέων και οι ενώσεις των εκδοτών. Δεν κατανοούν πόσο βαριά είναι η σκιά της δυσπιστίας που πέφτει πάνω σε όλα τα μέλη τους, σε κάθε άνθρωπο που εργάζεται έντιμα και δημιουργικά στο πεδίο της γραφής; Τέλος, εκτίθεται ο Τύπος, μικρός και μεγάλος, της χώρας. Πώς είναι δυνατόν εφημερίδες, ειδησεογραφικοί ιστότοποι, λογοτεχνικά περιοδικά τόσες μέρες τώρα, στη συντριπτική τους πλειονότητα, να κάνουν ωσάν να μη συνέβη τίποτε; Και αντί για έρευνες διαφωτιστικές του ζητήματος να δημοσιεύουν ρεπορτάζ με τον Σταμάτη να δηλώνει… συγκινημένος και υπερήφανος που το «κείμενό του» επελέγη για τις εξετάσεις; (Έως τη στιγμή αυτή, Σάββατο 20.6., μόνον η Καθημερινή, προς τιμήν της, έχει αναφερθεί στο ζήτημα).

Η περίπτωση του Σταμάτη είναι δυστυχώς μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Προ ημερών, το Κρατικό Βραβείο Ποίησης απονεμήθηκε σε βιβλίο του Χάρη Βλαβιανού. Κανείς Έλληνας συγγραφέας δεν έχει καταγγελθεί τόσες φορές στο παρελθόν, από τόσο πολλούς και με τόσο πολλά και αδιάσειστα πειστήρια, για την ακατάπαυστη λογοκλεπτική του δράση. Ο λαός λέει ότι πρώτα βγαίνει η ψυχή και μετά το χούι. Αναρωτιέται λοιπόν κανείς: τα μέλη της κριτικής επιτροπής των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας και το Υπουργείο Πολιτισμού που τα εποπτεύει, τα συνυπολόγησαν όλα αυτά στην κρίση τους; Προστάτευσαν τον εαυτό τους, έκαναν έναν στοιχειώδη προληπτικό έλεγχο; Ή μήπως προσχώρησαν και αυτά στην κλεπτοκρατική θεωρία ορισμένων απολογητών της λογοκλοπής που βλέπουν στην πράξη της υπεξαίρεσης του ξένου κόπου και της εξαπάτησης του αναγνώστη ένα θεμιτό διακειμενικό παίγνιο;

Σε χώρες του εξωτερικού που σέβονται τον αναγνώστη, η κατακραυγή είναι τέτοια που οι αποδεδειγμένα (πολλώ δε μάλλον οι κατ’ επανάληψιν) λογοκλόποι είναι αδύνατο να εξακολουθήσουν να επαγγέλλονται σοβαρά τον συγγραφέα. Στη Γερμανία, τη Γαλλία, τις ΗΠΑ, σε όλο σχεδόν τον κόσμο, μεγαλόσχημοι υπουργοί, ιεράρχες, πολυβραβευμένοι δημοσιογράφοι, για ατοπήματα πολύ λιγότερο σοβαρά αναγκάστηκαν να παραιτηθούν από τη θέση τους και να ζητήσουν δημοσίως συγγνώμη. «Πρόσφατα, εισήγαγα στίχους άλλων ποιητών στα έργα μου. Ήταν λάθος μου. Το παραδέχομαι», έγραφε σε μια τέτοια δημόσια απολογία του προ ετών ο Αυστραλός ποιητής Άντριου Σλάττερυ. Και αναγνώριζε τις συνέπειες της πράξης του: «Αποδέχομαι ότι δεν θα ξαναδημοσιεύσω κανένα ποίημα και ακόμη περισσότερο καμία ποιητική συλλογή σε αυτή τη χώρα.»

Στην Ελλάδα, αντίθετα, οι λογοκλόποι όχι μόνο δεν λογοδοτούν και δεν μετανοούν για τις πράξεις τους, αλλά τιμώνται και προβάλλονται. Συμπαρασύροντας μαζί τους τους θεσμούς στη γελοιοποίηση. Ώς πότε; 

Τα υπογραφόμενα έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά, ιδρύματα και θεσμοί

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ : νέα αρχή

Η «υπόθεση» Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κρήτης αποτελεί μια ιδιαίτερη περίσταση πνευματικής κυψέλης. Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί ότι αποτελεί κινητήριο μοχλό εξέλιξης του πανεπιστημίου αυτού. Ούτε να μην επισημανθεί το κύρος που αποπνέει όχι μόνον λόγω του εύρους της αλλά κυρίως χάρη στην ποιότητά της (παρεχόμενες υπηρεσίες για φοιτητές και μελετητές, οργανικά συνυφασμένες με τον εκπαιδευτικό ρόλο της). Η πρόσφατη, τωρινή αναγγελία για την εκτέλεση έργων επέκτασης του κτηριακού πλέγματός της στην Πανεπιστημιούπολη Ρεθύμνου είναι σημαίνουσα, καθοριστική για το μέλλον της.

Όσοι έχουν σπουδάσει στο Ρέθυμνο γνωρίζουν τον κομβικό ρόλο της βιβλιοθήκης στην επιστημονική εξέλιξή τους. Κι όσοι απολαμβάνουν τη φιλόξενη «βάση» που προσφέρει για την έρευνα κρίνουν τη σπουδαιότητά της.

Ψυχή της βιβλιοθήκης είναι οι άνθρωποί της. Οι εργαζόμενοι, οι καθημερινοί ακαδημαϊκοί επισκέπτες της, οι αναπολούντες τον χρόνο που πέρασαν εκεί σε κάποια άλλη φάση της ζωής τους, τη φοιτητική. Είναι όλοι αυτοί που γνωρίζουν ότι η μεταφορά της από τα κτήρια στα Περιβόλια αποτέλεσε αναβάθμιση ουσιώδη. Κι ακόμη, ότι η επέκτασή της θα μπορούσε ν' αποτελέσει κορύφωση της παρουσίας της σε ανώτερο ευρωπαϊκό επίπεδο. Στη νέα θέση της, με το αρχιτεκτονικά ξεχωριστό στίγμα της, έχει αποτελέσει αντικείμενο θαυμασμού αλλά και πρότυπο χρηστικής ταυτότητας για την υπόλοιπη πανεπιστημιακή κοινότητα στην ελληνική επικράτεια.

Ο Μανόλης Κουκουράκης και οι συνεργάτες του, σε Ρέθυμνο και Ηράκλειο, γνωρίζουν καλά τις αγωνίες και τις αμφιθυμίες χρόνων για τα ζητήματα που αφορούν τη συντήρηση του κτηρίου και του βιβλιολογικού υλικού, τη λειτουργικότητά της. Με «δύσκολα» οικονομικά μεγέθη, με γραφειοκρατία, με επικίνδυνη αδιαφορία ή δημοσιοϋπαλληλίστικη αδράνεια από αρμοδίους, επί χρόνια. Αυτά είναι τα αυτονόητα, για τους χρήστες της. Ωστόσο ο διευθυντής της («παιδί» του πανεπιστημίου, από τις πρώτες γενιές αποφοίτων μάλιστα) κι όλοι οι συναισθηματικά εμπλεκόμενοι έχουν όραμα αλλά και σκοπέλους εμπρός...

Ιδού όμως, η συνθήκη ωρίμασε κι αναπάντεχα ανακοινώθηκε τις προηγούμενες ημέρες: υπογράφηκαν συμβάσεις ανάθεσης σε τεχνική εταιρεία, τα έργα ξεκινούν, οι φιλοδοξίες ανανεώνονται. Κατά πώς ειπώθηκε, σε δυόμιση χρόνια θα παραδοθεί η κτηριακή επέκταση και θα γίνει εφικτή η ανάδειξη των πλέον 600 χιλιάδων τόμων, η αναβάθμιση των υπηρεσιών συντήρησης, η διεύρυνση προβολής και αξιοποίησης των δωρεών και των πολύτιμων αρχείων, οι πολλαπλές λειτουργίες που απαιτεί μια υπερσύγχρονη βιβλιοθήκη σε πανεπιστημιακό πλαίσιο.

Αλήθεια είναι. Κάποιοι λίγοι-πολλοί χαιρόμαστε αληθινά...