Με την πένα του λόγου και της μουσικής

Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ και η μουσική έκφραση είναι δύο κοινές συνισταμένες στην καλλιτεχνική ταυτότητα της μεσαιωνικής και αναγεννησιακής Κρήτης. Δεν είναι τυχαία η κοινή διαδρομή της κρητικής ιδιολέκτου και της μελωδικής συνοχής στο νησί από τις απαρχές της βενετικής κυριαρχίας έως τις αρχές του 21ου αιώνα. Οι πληροφορίες που καταφθάνουν από τα ιστορικά αρχεία του νησιού αναδεικνύουν τον πλούτο, την ποικιλότητα και τις διαφορετικές εκφάνσεις της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Τόσο σε επίπεδο έντεχνης αστικής-κοσμικής και εκκλησιαστικής μουσικής (εννοώντας εδώ την προερχόμενη κυρίως από το περιβάλλον του ρωμαιοκαθολικού δόγματος) όσο και σε επίπεδο λαϊκής, δημοτικής, της υπαίθρου, το αρχειακό υλικό πληθαίνει τις τελευταίες δεκαετίες αναδεικνύοντας έναν άγνωστο, απροσέγγιστο και μάλλον αταυτοποίητο κόσμο. Από την άλλη πλευρά, η λογοτεχνική δημιουργία έχει ήδη χαρτογραφηθεί και βρίσκεται σε διαρκή ερευνητική αναδίφηση το εύρος και η σημασία της στην ιστορία του νεοελληνικού πολιτισμού. Προεξάρχουσες εδώ οι πένες του Τζώρτζη Χορτάτση, του Βιτσέντζου Κορνάρου, του Μαρκαντώνιου Φώσκολου, του Στέφανου Σαχλίκη, του Μαρίνου Τζάνε Μπουνιαλή, του Μανόλη Σκλάβου.

Δίνοντας ένα εναρκτήριο λάκτισμα σ’ αυτή τη συζήτηση, που βεβαίως δεν γίνεται να περιορίζεται μόνον στο πλαίσιο αυτής της ομιλίας, αξίζει να επικεντρωθεί κανείς στην άνθηση των τεχνών στη βενετική Κρήτη. Από το 1210 έως την πτώση του Χάνδακα στους Οθωμανούς, η ανάπτυξη των τεχνών γνωρίζει μιαν απροσδόκητη έκρηξη… Έκρηξη βεβαίως γόνιμη, αναπάντεχη κατ’ αρχάς, ουσιώδης ωστόσο και με στοιχεία εντοπιότητας που διατηρούνται έως το σημερινό παρόν. Στους περίπου πέντε αιώνες του λεγόμενου Regno di Creta, συμβαίνει μια μοναδική σύντμηση μεταξύ κατακτητών και κατακτημένων σε επίπεδο πολιτισμού. Είναι η ιταλική καλλιτεχνική ταυτότητα, επίκεντρο της ευρωπαϊκής, η οποία βρίσκεται σε κορύφωση με δημιουργούς που επιδρούν σ’ όλες τις μορφές της τέχνης, στη ζωγραφική και στη γλυπτική, στη μουσική, στη λογοτεχνία και στο θέατρο. Αυτή η κορύφωση δεν είναι στιγμιαία αλλά συνεχώς εμβαθύνεται, σε συνάρτηση με τις αναζητήσεις του ανθρώπου, την καλλιέργεια του πνεύματος, τις ζυμώσεις που λαμβάνουν χώρα σε πολιτικό, ιδεολογικό και κοινωνικό επίπεδο. Είναι επίσης η βυζαντινή παρουσία, αυτός ο δυναμικός πόλος που λειτουργεί ρυθμιστικά στο ελληνόφωνο τόξο της Μεσογείου. Η κληρονομιά του Βυζαντίου περιέχει όλα τα ειδοποιά στοιχεία που ετεροκαθορίζουν την καθημερινότητα, τις αντιλήψεις, τις πνευματικές και ψυχαγωγικές ανάγκες των πληθυσμών. Όπως σε άλλα μέρη, σαν τον Μορέα, την Κύπρο ή τα Επτάνησα, αναλόγως και στην Κρήτη η ελληνική Ανατολή μπολιάζεται με τη Δύση, σ’ αυτό το αέναο παιχνίδισμα ανταλλαγών και αλληλοσυμπληρώσεων, όπως ακριβώς πρεσβεύει αφ’ εαυτό το Βυζάντιο ως πολιτειακή και πολιτισμική αυτοκρατορία.

Η Κρητική Αναγέννηση, από την πρώιμη περίοδο έως την αποκορύφωση της ακμής της, λίγο πριν από το 1669, αποτελεί μια μοναδική περίπτωση «παντρέματος» μεταξύ Βενετίας και Βυζαντίου. Η συνεισφορά αυτών των δύο ισχυρότατων πολιτισμικών πόλων είναι εμφανής και αδιαχώριστη. Και γέννημά τους, το «κρητικό φαινόμενο» με ιδιαίτερες διαστάσεις ανάμεσα στις περιοχές της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου. Αυτό το «πάντρεμα», πρέπει να ειπωθεί επίσης, αφορά τον συνδυασμό της μουσικής στο νησί με την ανάπτυξη του ποιητικού-θεατρικού λόγου από τους λογίους, Βενετοκρητικούς, ενταγμένους στην παιδεία που προσφέρει η μητρόπολη, και καλλιτέχνες με πλήρη επίγνωση της «επικοινωνίας» μεταξύ βυζαντινής παράδοσης και λατινοϊταλικής κουλτούρας με διεθνή εμβέλεια. 

Πρώτη σημαντική αναφορά πρέπει να γίνει στο όνομα του Φραγκίσκου Λεονταρίτη. Μουσικός, συνθέτης, ονομαστός ντόπιος Κρητικός με βενετσιάνικη και μοραΐτικη καταγωγή, λογίζεται ως ο πρώτος Νεοέλληνας δημιουργός έντεχνης μουσικής. Χάρη στη σημαντική έρευνα και στην επεξεργασία αρχειακού υλικού, ο σπουδαίος μελετητής και ψυχή του Πανεπιστημίου Κρήτης, Νικόλαος Παναγιωτάκης, αποκάλυψε τον θησαυρό που φέρει με το έργο του ο Λεονταρίτης. Άγνωστος μέχρι πρότινος, ο συνθέτης έδρασε καλλιτεχνικά στο περιβάλλον του Χάνδακα και εν γένει του νησιού, όντας ένας εκ των φορέων της μουσικής ψυχαγωγίας στα μέσα του 17ου αιώνα. Το έργο του αντιπροσωπεύει τις επιλογές της αστικής Κρήτης, η οποία διαθέτει προπαίδεια στις καινοτομίες της Αναγέννησης και γνωρίζει την ευρωπαϊκή μουσική ζωή. Έστω κι αν η Κρήτη αποτελεί μικρή, απόμακρη ευρωπαϊκή επαρχία της βενετσιάνικης αυτοκρατορίας, οι Ηρακλειώτες και οι Ρεθύμνιοι αστοί απολαμβάνουν τις πολυφωνικές χορωδίες, τους διάφορους Ευρωπαίους τραγουδιστές που έρχονται περιοδεύοντας με τους μουσικούς τους, πνευστούς και έγχορδους. Ας φανταστούμε λοιπόν, με αρκετές δόσεις αληθοφάνειας, τον Φραγκίσκο Λεονταρίτη να εκτελεί τα έργα του με ορχήστρα στον Άγιο Τίτο… (Σημειωτέον ότι στη γνώριμη, σημερινή ορθόδοξη εκκλησία λειτουργούσε μουσικό ωδείο από το 1474 και υπήρχε εκκλησιαστικό αρμόνιο, που όμως καταστράφηκε από το οθωμανικό πυροβολικό το 1659). Την ίδια στιγμή, η βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική γνωρίζει τη δική της άνθηση με την έλευση σημαντικών μελοποιών και μουσικοδιδασκάλων από την Κωνσταντινούπολη μετά την Άλωση, αλλά και με τη δημιουργία ενός ιδιαίτερου μουσικού ύφους, του «κρητικού», που επιβίωσε αργότερα στα Επτάνησα, στην Κορώνη και στη Μεθώνη της νότιας Πελοποννήσου, στα Δωδεκάνησα. Αξίζει εδώ η αναφορά στα ονόματα των Ιωάννη Λάσκαρη και Ιωάννη Βατάτζη από την Πόλη και των ντόπιων Βενέδικτου Επισκοπόπουλου, Κοσμά Βαράνη, Ιωάννη Ζαχαρία, Δημήτρη Νταμία, Νικόλαου Φιλάρετου.

Σ’ αυτό το υψηλό καλλιτεχνικό πλαίσιο, ο Βενετοκρητικός, αστός από τη Σητεία και παντρεμένος στον Χάνδακα, Βιτσέντζος Κορνάρος, γράφει και παραδίδει συνειδητά ένα υπέροχο αμάλγαμα αυτού του πολιτισμού, τον «Ερωτόκριτο». Το έργο, ερωτική μυθιστορία, γραμμένο στον καθαρό ομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο, με θέμα αναγεννησιακό και διαχρονικό (όπως είναι ο ανίκητος έρωτας…), έχει επιδράσει καθοριστικά στην ποιητική του νησιού κατά τους επόμενους αιώνες. Ο ίδιος ο Κορνάρος γνώριζε το λαούτο, στην αναγεννησιακή του μορφή, γνώριζε τη λύρα, όχι τη σημερινή, αλλά τη δυτικοευρωπαϊκή (κοντό δοξάρι και πλήκτρα επίσης), γνώριζε επίσης την ασκομαντούρα (κλαρινέτο με ασκό) και το θαμπόλι (είδος φλάουτου-φλογέρας). Πεθαίνοντας το 1613, σίγουρα δεν μπορούσε να φανταστεί ότι ο Ερωτόκριτος με την Αρετούσα του θα γινόταν αγαπητό λαϊκό ανάγνωσμα καθώς και τραγούδισμα στα χείλη ανθρώπων της υπαίθρου που από μνήμης απήγγειλαν τους στίχους του…  

Δεν είναι γνωστή λοιπόν η ταυτότητα εκείνου που εμπνευσμένα θέλησε να μελοποιήσει το έργο του Κορνάρου. Είναι ωστόσο γνωστή η μελοποίησή του, η απόλαυση που προσφέρει αυτή η μουσική σε όλες τις επερχόμενες γενιές. Και κακά τα ψέματα, είναι η μουσική που δίνει μία ακόμη, μια ιδιαίτερη πολιτισμική φυσιογνωμία στην Κρήτη… Σύμφωνα με τους μουσικολόγους, υπάρχουν δύο μελωδίες, η μία στον ρυθμό 5/8 του δημοτικού τραγουδιού και η άλλη ως πεντοζάλι, στον ρυθμό 4/4, με βιολί.

Ούτως ή άλλως, η γοητεία του κορναρικού κειμένου ενδυναμώνει τη μουσική επίδραση στον ακροατή, οι δε νότες επιχρωματίζουν τις λέξεις και τα νοήματα – με δυο λόγια,επιτελείται μια αρμονική συνύπαρξη της πένας, τόσο του λόγου όσο και της μουσικής. Κι αυτή η μοναδικότητα είναι τόσο σπάνια, γι’ αυτό και αινιγματική. Είναι γνωστά τα δεδομένα για τις σύγχρονες νεοελληνικές μελοποιήσεις, τις διασκευές και τις παραλλαγές που έχουν υπάρξει μέχρι στιγμής: ας αναφέρουμε τις υπογραφές των Αλέκου Αλιμπέρτη (όπερα, 1935), του Σταύρου Ξαρχάκου, του Γιάννη Μαρκόπουλου, του Νίκου Μαμαγκάκη, του Νίκου Ξυδάκη, του διδύμου Νίκου Ξυλούρη – Χριστόδουλου Χάλαρη. Ειδικά, για την τελευταία περίπτωση (1976) αξίζει η μνεία στη χρήση παραδοσιακών μοτίβων που παραπέμπουν στις παλαιότερες καταβολές της κρητικής μουσικής. Το σημαντικότερο είναι ότι ο «Ερωτόκριτος» παραμένει στις συνειδήσεις ως ένα ριζίτικο τραγούδι, το οποίο, για όποιον θελήσει να ανατρέψει στις σελίδες του βιβλίου, θ’ ανακαλύψει ένα σπουδαίο ευρωπαϊκό κείμενο της Αναγέννησης και θα αντιληφθεί ότι πρόκειται για ένα βασικό εγχειρίδιο γνωριμίας με τον νεοελληνικό πολιτισμό.  

Φωτογραφική εκδήλωση στην Καπλανών 5

Για τα όρια έκφρασης μεταξύ εικόνας και λόγου...
Μια φωτογραφική έκθεση που εγκανιάζεται την Πέμπτη το βράδυ (8.00 μ.μ.) στην εκλεκτική Αίθουσα Τέχνης ΚΑΠΛΑΝΩΝ 5, με τα «κλικ» του φίλου και συνοδοιπόρου ΖΑΧΑΡΙΑ ΚΑΤΣΑΚΟΥ.
Πρόκειται για έργα με ποιητικό προσανατολισμό, για βλέμματα με φωτογραφική λεπτότητα που εντυπωσιάζουν αλλά και δημιουργούν «αναγνωστικούς» παραλληλισμούς. Γι' όλ' αυτά θα μιλήσουμε εκεί, στα εγκαίνια, ανάμεσα σε φίλους και γνώστες της τέχνης αυτής...

(Απόσπασμα από τον «Χάρτη»)

[...]

Είναι η άνοιξη η εποχή μου˙ ο βλαστός της ελιάς και το κυπαρίσσι
λιπόθυμος εμπρός στα αίματά μου, στ’ άρωμα του χώματος
και της σπιλιάδας που έγιναν κρυψώνα μου,
ανασηκώνομαι διαρκώς, ένα παιδί είμαι,
αιρετικός, αμαρτωλός και περήφανος,
γι’ αυτό γράφω για να μαρτυρήσω τη διάρκεια του κόπου,
να επινοήσω την πραγματικότητα της άλλης καλοσύνης μου,
να γνωρίσω αυτά που ξέρω αλλ’ απωθώ, να τ’ ανατρέψω όλα
τραγουδώντας με τη λατινική φωνή άγνωστου τροβαδούρου
με το βλέμμα αψύ στη θέα του χάρτη που ενοικώ
με την άμμο να μην λερώνει τον λόγο μου
με πλεούμενο τη μελωδία της μητρός μου (δεν την ξεχνώ)
με τη στιγμή, την κάθε μια, στην αιωνιότητα του ονόματός μου.

[...]

(Αντί λεζάντας)

Δεν είναι η σκιά που φαίνεται. Δεν είναι ο απέριττος ναρκισσισμός στα μάτια. Δεν είναι άλλη από αυτή τη διερώτηση: «Υπήρξες;».

(Βινιέτα για ονειρόπληκτους)

ΟΛΕΣ ΟΙ ΤΕΘΛΑΣΜΕΝΕΣ οδηγούν στο σημείο ετούτο. Υπάρχει άραγε εδώ άνοιξη, μικροί Δεκαπενταύγουστοι, γάλα μητρικό να γλείψω; Τα ρυάκια και οι πέτρες συγκρατούν το βουητό, λιγοστεύουν μα στέκονται ορθές οι αναμνήσεις. Πώς υφαίνονται οι μοίρες; Πόση τύχη για την ωραία σκιά; Και ποια η πλημμύρα της χαράς στην πέτρα; 

-«Να για μένα η πηγή της ζωής... Vedi per me una sorgente di vita» γράφει εκείνος. 

-«Δεν είναι το ίδιο, Ούγκο, το πεπρωμένο σου σε έχει προορισμένο να συνταράσσεσαι συνεχώς από εσωτερικές θύελλες... perpetuamente in tempesta», ανταπαντώ σαν παλιός φίλος του, στο χαρτί, ισιώνοντας τις τεθλασμένες.

Προδημοσίευση από την ποιητική σύνθεση «Χάρτης»

Προδημοσίευση από τη σκηνική ποιητική αφήγηση «Χάρτης», εν προόδω, όχι ολοκληρωμένη, στο ωραίο έντυπο περιοδικό ΝΗΣΙΔΕΣ του φίλου Πάνου Δρακόπουλου. Χαμηλότονο και παρεμβατικό στα λογοτεχνικά πράγματα, με έδρα σε μια άκρη του Αιγαίου, το περιοδικό του διακονεί τη συγγραφική ανάγκη για δοκιμή δημοσίευσης που μπορεί να είναι χρήσιμη κι ενδιαφέρουσα... Με αυτό το πνεύμα η πρώτη αυτή παρουσίαση στις σελίδες του τεύχους που μόλις κυκλοφορεί. Ιδού το εξώφυλλο αλλά κι ένα δείγμα από τα δημοσιευμένα αποσπάσματα:

===

ΠΙΟ ΠΡΙΝ

Ξέρεις τι σημαίνει το φως στη χαραμάδα 

το ζεστό πιάτο στο τραπέζι, τα χάδια 

και τα χαστούκια στις κρεβατοκάμαρες, 

στα πεζοδρόμια, στα σκοτάδια 

η κυριαρχία, τα ωραία ψέματα 

το «εσύ» αληθινό

το βάδισμα γυναίκας χθόνιας

η τρέλα ακόμη και σ’ ένα πεταμένο τσιγάρο 

η κραυγή εμπρός στον ισχυρότερο εχθρό

οι νότες από βιολοντσέλο και πιάνο συνοδείας

σε παρτιτούρες του Σκαρλάττι

ή, στον μαύρο ορίζοντα, το σμήνος αποδημητικών 

γνωρίζοντας πως πεθαίνουν, το κελάρυσμα

από νερό και πέτρες, τ’ αλάτι πάνω στη γλώσσα 

(όπως των βιαστικών εραστών)

μερικές −μικρές μικρές− αναλαμπές από το παρελθόν

το σχήμα των βρόμικων σπιτιών όταν φωσφορίσουν

οι ανάσες των ποιητών, 

οι πόρνες οι κλεμμένες λέξεις τους

οι ρυτίδες στα πρόσωπα και στα βουνά

τα σημάδια από βεβαιότητες 

κι άλλες ανοησίες.

Ξέρεις τον πόθο τους να υπάρχουν αυτοί

να κρύβεσαι εσύ πίσω από τη μάσκα ενός πιερόττου

να στέκεσαι δίπλα τους (γυμνός, κατά βάθος) 

αδιάφορος κι αχρωμικός, γιατί νιώθεις τα υποκείμενα 

τη διάνοια και τα αντικείμενα ενώ συγκρατείς 

μ’ αναπνοή την τελευταία κουβέντα, τις παλιές παραβολές, 

την εικασία που ήθελες να ξεπεράσεις, 

τις νεανικές βλασφημίες ή τα σήμαντρα του κόσμου 

που αρνιόσουν ν’ ακούσεις προτού το βλέμμα βαρύνει.

Ξέρεις το τέλος, τ’ αντικείμενα...

Κι ο χρόνος είναι μετρημένος, 

είναι επιφάνειες ανέγγιχτες έως την επόμενη φορά, 

θελήματα μέσα στη νύχτα, το σάρκινο ένστικτο,

είναι οι διαδρομές χωρίς όνομα, 

κάποια σήμανση 

ή έστω έναν τελικό προορισμό.

===

(Βινιέτα για τους νυχτερινούς)

Έπειτα επέστρεψαν στην απλότητα της θέσης τους. Αυλαία.

«Ζεις, με θυμάσαι λίγο;», αναστέναξε σαν τον ποιητή τον Τζάκομο που τον σκέπασε το όνειρο προτού κλάψει απαρηγόρητος γιατί εμφανίστηκε ελπίδα βγαλμένη μέσα από το πέλαγο και φορούσε το τρυφερό στην αλμύρα κορμί που πάντοτε αναζητούσε ενώ ρωτούσε τη μοίρα γιατί δεν του έφερνε και τον άφηνε χλομό ν' αναρωτιέται άδικα με πέντε λέξεις: «Μια σπίθα οίκτου ή έρωτας;».

Είχε προηγηθεί η ημέρα που το μέλλον συγκρατούσε σε τέτοια τετράγωνα φανταχτερά, σ' εκείνα τα σημεία που η μοναξιά κυρίαρχη φαινόταν. Το βλέμμα τρεμόπαιζε, ήταν θαμπές οι αχτίνες αλλά εξαίσιες για ζωγράφισμα και εξομολόγηση. «Δεν θα χάσεις την ομορφιά σου γιατί σε αγαπάω έως το τέλος της πορείας που λέγεται εαυτός μου».

...Τέτοια λόγια ειπώθηκαν εδώ μπροστά. Χωρίς τραγουδίσματα. Με οπτασίες και όμορφα μακριά μαλλιά. Χωρίς το ελαφρύ της μουσικής ανάγγελμα. Με ίσκιους καλλίγραμμους, γυρτούς και μυρωδάτη επιθυμία. Προτού αναχωρήσουν για να ζήσουν τη σύνθετη μανία τους. Αυλαία.

(Βινιέτα για τους οραματιστές)

Εμείς δεν αρκεστήκαμε σ' αυτά. Προτιμήσαμε το παράλογο και διασχίσαμε τον χρόνο με μόνο εφόδιο τη φωτεινότητα του βλέμματός μας. Ξέρουμε ότι μας περιφρονείτε, είμαστε απόκληροι και ξεκομμένοι από τη συνήθη τελειότητά σας. Αλαζονευόμαστε όμως, αδιαφορούμε και, το πιο ωραίο, σας κρυβόμαστε.

Αυτά τα είπαμε. Όχι φωναχτά, όχι αλλιώς, σιωπηλά και υποχθόνια. Τα γράψαμε αφού τα βιώσαμε εμείς, με χώμα και σάλιο και ανέμους και σάρκα. Τα κατακτήσαμε και γι' αυτό όλα πήραν το δικό τους νόημα. Είμαστε ευτυχείς και αλήτες γιατί παραμένουμε αγνώμονες, ακόμη μαθαίνουμε, ακόμη αναζητούμε κι ακόμη υστερούμε.

Νομίζετε ότι ασφυκτιούμε. Αυτή είναι η οδύνη σας. Αφουγκράζεστε την ένταση της χαράς που την αντλούμε διαυγή από το τίποτε. Αναρωτιέστε για τον φόβο που εμείς αγκαλιάζουμε για να τον μετουσιώσουμε σε έρωτα (γλυκό πόνο). Πιθανολογείτε τα αδιέξοδα που δεν υπάρχουν αφού εμείς τα προλαβαίνουμε, τα ακυρώνουμε χτίζοντας τους ανεμόμυλούς μας.

Εμείς δεν αρκεστήκαμε σ' αυτά. Προτιμήσαμε τα ψελλίσματα, τους κόσμους, τις συναύγειες. Ξέρουμε τα αινίγματα που εσείς δεν θα μάθετε ποτέ να λύνετε γιατί ποτέ δεν γίνατε αίνιγμα.

(Βινιέτα για τους δικαιούχους)

Δεν είχαμε άλλο από αυτό το όνειρο. Ατενίζαμε τη δόξα, δεν νιώθαμε φόβο (σαν τον Πούσκιν τον ποιητή). Ήμασταν αλλιώτικοι εμείς ή ο κόσμος άλλαζε χωρίς τη στατική εικόνα μας. Ονειρευόμασταν.

Το εύκολο ήταν τώρα να λησμονήσουμε, να το αδικήσουμε: απ' αυτό ξεκίνησε ο χαρωπός εαυτός μας. Με τόσες απορίες, αλλόκοτες κουβέντες, ερωτήσεις κι ανασασμούς, σε αυτό καταλήξαμε. Μα όταν προβάλει η αυγή, να το θυμόμαστε σίγουροι, πρέπει να μην επιτρέψουμε άλλο κανένα, το κακό, να μας πλανέψει. Κι όπως τότε, ν’ ατενίσουμε την απλότητα, να νιώσουμε την αγωνία σαν δώρο, να ηττηθούμε ως ηγέτες ή δούλοι. Να μάθουμε, διάολε, ότι περνάμε απ’ εδώ ως στιγμιαία είδωλα πάλι και πάλι και πάλι, οφείλοντας ν’ απορροφάμε όλα τα χρώματα, να γευόμαστε όλες τις επιθυμίες κι όλα τα αινίγματα της ύπαρξής μας. Γιατί ίσως αργότερα –ως περιπτώσεις ανάμνησης– θα δικαιούμαστε την ευτυχία, αλλά εις μάτην: δεν θα 'χουμε φωνή ούτε χέρια για να την πανηγυρίσουμε.

[Αφήγημα από την επερχόμενη συλλογή «Αλλόκοτες ιστορίες», 2019]

Τίτλοι στη σειρά δοκιμίου : (.poema..) εκδόσεις

(Βινιέτα για τους σκιασμένους)

Ενίοτε το μαύρο συμπράττει με το λευκό για τη διφορούμενη θέα της ζωής. Κι είναι τότε η εντύπωση αυτή, αδιαπέραστη σαν πέτρα, που καταλήγει ομολογία: «Τι θ' αφηγηθείς μετά;», «Πότε θα προσφέρεις εκείνο που τώρα αναζητείς στο άλλο εγώ;», «Πού θα πιστεύεις: στον θεό του μισού φωτός ή στον αντίθεο του άλλου μισού;».

(Αντί λεζάντας)

Όλα γυρίζουν εδώ, οι εγώ και οι εσύ. Σε κύκλο αψεγάδιαστο, νοερό κι ανόητο. Μένει η φυγόκεντρος, αυτή που ίσως φέρει εγγύτερα στους εμείς... (Ένας ορισμός της ποίησης, ως τέχνης άμεσης κι επείγουσας).

(Βινιέτα για τους λίγους πολλούς)

Τραγουδώντας: Κοιτάζοντάς σε βλέπω το τίποτε, βλέπω την πράξη και τη γέννα, τη σκιά, βλέπω στο σκοτάδι το φως ή τον τυφλό εαυτό μου, βλέπω την παράνοια που δεν αγόρασα και τα χρώματα που με έβαψαν αλλόκοτο, βλέπω εσένα παράξενη, βλέπω εμένα στο επέκεινα, βλέπω τα μικρά σημάδια και τα χνώτα στον χρόνο, βλέπω τα δάκρυά μου κρυμμένα γιατί είμαι άντρας, βλέπω εσένα επιθετική γιατί σου είπαν αλλιώς (να είσαι μια όμορφη άσχημη)...

Σιωπώντας: Αναπνέοντας στην παράξενη διαδρομή, λιγοθυμώ στο τίποτε που πάλι άφησες στο σύμπαν που σου χάρισα, λιγοθυμώ στη σιωπή γιατί ξέρω να φωνασκώ, λιγοθυμώ στα όρια, στις μαγείες, στα λημέρια σου, λιγοθυμώ γιατί δεν ανέχομαι το χθες και το σήμερα, λιγοθυμώ και στα μέλλοντα γιατί είμαι ανίκανος να τα καταστρέφω, λιγοθυμώ στους λήγοντες, στα νούμερα, στο κέρδος μου, λιγοθυμώ στ' ακατανόητα προτού αναστηθώ στα αληθινά (γιατί έμαθα να είμαι άσχημα όμορφος)...

Tραγουδώντας και σιωπώντας, κοιτάζοντας και αναπνέοντας, βλέπω και λιγοθυμώ - τραγουδώντας και σιωπώντας, κοιτάζοντας και αναπνέοντας, βλέπω και λιγοθυμώ... (ρεφρέν σ' επανάληψη έως κατάπτωσης).

(Αντί λεζάντας)

Η ζωή των πραγμάτων και η ψυχή τους. Αυτό που αγνοούν και κρατούν σιωπηλά, παραμορφωτικά στο βλέμμα, ανάμεσα στις γραμμές. Ποιος συμμετέχει περισσότερο σ' αυτό το συναίσθημα;

Οι έπαινοι είναι συγκαιρινοί. Θ' απομείνει, ως φαίνεται ιστορικά, η αρμονία μεταξύ των χρονικών σημείων. Άλλοι μιλούν για την αυταπάτη κι άλλοι για τη δικαιοσύνη της ευτυχίας. Αρκεί επομένως η γενναιοδωρία της θυσίας;

Το τίποτε είναι επιβεβαίωση έναντι των πάντων. Μοιάζει με εξουσία ή στιγμιαία θέωση. Είναι πρωταρχική η αλήθεια ή απλώς την αγνοούσα. Θα 'ναι αδιανόητη όποια άλλη εξομολόγηση, για όσο δεν μου απαντάει: «Σε αγάπησα τότε;».

Εκδόσεις Δημιουργικής Γραφής

Ενώ οι παρουσιάσεις βιβλίων εμφανίζουν διακυμάνσεις ενδιαφέροντος για το βιβλιόφιλο κοινό (ή και για τους ίδιους τους συγγραφείς που εμπλέκονται σ' αυτές τις εκδοτικές βραδιές) είναι απαραίτητες για την προβολή του έργου. Και όταν αυτές οι παρουσιάσεις διαθέτουν ουσία, τότε είναι πράγματι μια στιγμή γόνιμη. 

Με αυτές τις σκέψεις έκλεισε η εκδήλωση που οργανώθηκε στο κέντρο της Αθήνας, στο «Εναστρον» της οδού Σόλωνος. Με το βιβλίο, το τρίτομο εγχειρίδιο, του Διονύση Λεϊμονή που αφορά την άσκηση της Δημιουργικής Γραφής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. 

Εάν μεταπολεμικά η Δημιουργική Γραφή γνώρισε άνθηση που ξεπέρασε τα όρια της φιλολογικής ανεκτικότητας κι έπλασε ένα συγγραφικό δυναμικό ανθρώπων με γνώση της τέχνης τους, τόσο θεωρητικά όσο και εμπράγματα, η τωρινή πραγματικότητα του 21ου αιώνα επιβάλλει μια σειρά από εκτιμήσεις: 1. Η Δημιουργική Γραφή ενισχύει τη δυναμική της ικανότητας (ταλέντου) και ταυτόχρονα σχηματοποιεί τη διαχείριση κανόνων και εκφραστικών μέσων, 2. Η Δημιουργική Γραφή πλάθει αναγνώστες της λογοτεχνίας οι οποίοι διαθέτουν ικανές δεξιότητες τεκμηρίωσης, κριτικής αποτίμησης και αντίληψης για τα έργα της γραμματείας (ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, σενάριο, στιχουργική), καλλιεργώντας, με άλλα λόγια, τις ευαίσθητες «ακκίδες» που απαιτούνται για την ποιοτική πρόσληψη του συγγραφικού λόγου, 3. Η Δημιουργική Γραφή δίνει προτεραιότητα στην εξάσκηση της ψυχολογικής διαδικασίας που αποτελεί η ενασχόληση με ένα αντικείμενο, όπως τη συγγραφή, με απτά αποτελέσματα, αφού η δημιουργικότητα είναι μια ευαγής διανοητική λειτουργία.

(βινιέτα ΙΙ)

ΤΟΤΕ ΜΟΝΟΝ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ετούτο: στην ησυχία από την ανυπαρξία ενός ορίζοντα εμφανίζεται εκείνη. Γεννημένη για τ' άστρα, επιβλητική, ριζωμένη στις σκιές της πράσινης γης, μιλάει λίγο. Το αίνιγμά της, απροσδόκητο εκτός από άλυτο. Και μέσ' στ' αρώματα της εποχής, με τους γλουτούς της αλμυρούς, το αποτύπωμά της μεταλλάσσεται σε αποψινή φωταψία...

Δύο σαρανταρικές εκδόσεις

Με την προκείμενη έκδοση του δοκιμίου και των μεταφράσεων σε ιταλόφωνα ποιήματα του Γιώργου Σαραντάρη κλείνει ένας κύκλος προσέγγισης της ποιητικής του. Πρόκειται για ποιητή και στοχαστή που «συνομιλεί» με την προσωπική θεώρηση της συγγραφικής λειτουργίας κι έχει, αναμφίβολα, αποτελέσει σημείο αναφοράς στις προσλαμβάνουσές μου για τον λόγο της ποίησης, τον λυρισμό, τον στοχασμό και την αισθητική.

Η ενασχόληση με τον σαρανταρικό λόγο φθάνει στα χρόνια της φοιτητικής «μέριμνας» για τη λογοτεχνία, ως πεδίο γνωσιακό, ακαδημαϊκό, αλλά και ως υποδομή για τη συγγραφική πορεία που ακολούθησε.

Η πρώτη έκδοση (2004, στις Εκδόσεις Γαβριηλίδη) αφορά στην ανθολόγηση ποιημάτων του Σαραντάρη, σύμφωνα με τις επιταγές της ευρηματικής σειράς «Εκ νέου», του εκδοτικού οίκου. Τα ελληνόφωνα ποιήματα εμφανίζουν ποιοτικές διακυμάνσεις συναρτώμενες με τις αναγνωστικές αναζητήσεις αλλά και την εμπέδωση της ελληνικής, ως δεύτερης γλώσσας του. Η ανθολογική πρόθεση υπήρξε αυτοπεριοριστική, δεδομένης της έκτασης που δινόταν τυπογραφικά. Ωστόσο, κρίνεται αναγνωριστική και σφαιρική. 

Την επαύριο αυτής της κυκλοφορίας κυοφορήθηκε η ιδέα για ανθολόγηση των ιταλόφωνων ποιημάτων του. Το εγχείρημα φάνηκε εξίσου δύσκολο, εξ αυτού και η αναβλητικότητα στη συνέχεια. Την τελική αφορμή, ωστόσο, αποτέλεσε η εκπόνηση διπλωματικής εργασίας στο ΠΜΣ Δημιουργική Γραφή στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Στην πρόσφατη έκδοση (2019), και πέραν της μελέτης, έγινε επιλογή είκοσι πέντε ποιημάτων ανάμεσα σε πολλαπλάσια που στο μεταξύ διάστημα αυτών των χρόνων είχα μεταφράσει (και θα παραμένουν αδημοσίευτα). 

Η μόνη βεβαιότητα που μπορώ να υποστηρίξω είναι η πεποίθηση της περαιτέρω ενασχόλησης με την ποίηση και τον στοχασμό του Σαραντάρη από άλλους, κατοπινούς αναγνώστες του. Το έργο του προσφέρεται για διερεύνηση, για νέες προοπτικές στην προσέγγισή του. Αυτά τα δύο βιβλία είναι προϊόν θέρμης, θαυμασμού και πεποίθησης για την αξία του ποιητή. 

Έκδοση Γιώργου Σαραντάρη (δοκίμιο και μεταφράσεις)

Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΔΟΚΙΜΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ αποσκοπεί στη σκιαγράφηση του γνωστού-άγνωστου αλλά και σημαίνοντος εκπροσώπου της «Γενιάς του 1930», Γιώργου Σαραντάρη. Προσωπικότητα με εμβληματική παρουσία στα ελληνικά και στα ιταλικά γράμματα, με σκέψη στοχαστική και γραφίδα μοντερνιστική, κατέθεσε ένα έργο πολυεπίπεδο (ποιητικές συλλογές, δημοσιεύσεις, κείμενα, φιλοσοφικά δοκίμια, μεταφράσεις, κριτικογραφία), συναρτώμενο από τις εξελίξεις στα ευρωπαϊκά γράμματα κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου.

Στο πλαίσιο αυτό οργανώνεται η προσέγγιση της ποιητικής του. Συγκεκριμένα, εξετάζεται: α. η επίδραση που δέχθηκε από κορυφαίους δημιουργούς του 20ού αιώνα, β. η πρόθεση να μεταλαμπαδεύσει το γνωσιακό πεδίο του στις τάξεις των νέων ποιητών που «έβγαιναν» από την παλαμική και καρυωτακική επίδραση, γ. το ζήτημα της γλωσσικής επιλογής (μεταξύ ιταλικών και ελληνικών, με όσες συνδηλώσεις υφίστανται επίσης στην περίπτωση της σολωμικής διγλωσσίας), δ. η εξελικτική πορεία του ως διανοουμένου μέσα από το πρίσμα της σύγχρονης και της μεταγενέστερης κριτικής.

Στο δεύτερο μέρος της έκδοσης προτείνεται η ανθολόγηση 25 επιλεγμένων ποιημάτων, πρωτότυπα γραμμένων στα ιταλικά και παρουσιασμένων σε ελληνική μετάφραση. Πρόκειται για ένα δείγμα από το εκτενές έργο του ποιητή —παρά τις παρατηρούμενες διαβαθμίσεις ωρίμανσής του— το οποίο αναδεικνύει αγωνιωδώς, όσο και εμφατικά, τις προθέσεις του καθώς έκανε λόγο για τη γλώσσα ως πατρίδα του ποιητή, για την ηθική υπόσταση και τον σεβασμό που της οφείλει, για τα δικά του αισθήματα απέναντί της, για την ουσία της που τον τρέφει. Τέλος, εκτός ήδη από τη βιβλιογραφία παρατίθεται εκτενές εργοβιοχρονολόγιο, καθώς και παράρτημα με φωτογραφικό υλικό.

[Το βιβλίο κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τα τέλη Ιανουαρίου. ISBN: 978-618-5142-31-5]

(Αντί λεζάντας)

Σου απευθυνόμουν απόψε όπως ένας θεός που δεν ξέρει πώς ακριβώς να βασιλεύσει στα σωθικά σου... Κι εσύ έραινες τα χρώματα, τη λίγη αρμύρα που περισσεύει, τις πολλές λέξεις μου. Ύστερα με φυσούσες στο στόμα, κοιμόσουν κατόπιν, ξυπνούσες με την υπόσχεση της απόστασης. Τι ζούμε άραγε;

Ύστερα κοίταξες σ' εκείνο το σημείο, στο απόλυτο αίνιγμα. Ίσως ήταν αυταπάτη, ίσως υστέρημα και προσμονή. Τότε μιλήσαμε.

Δεν υπάρχει μάρτυρας. Εδώ θα στεκόμαστε, σε κάθε εποχή. Έχω στήσει το βλέμμα μου, μερικές λέξεις των ποιητών για τις ηπείρους και τους ήλιους τους˙ βρίσκεσαι «λαθραία μέσα στον Παράδεισο», όπως έλεγες, κι αναμένεις αυτό που θα μου συμβεί. Όλα ερμηνεύονται και βιώνονται σαν παραμύθι, για την ειμαρμένη μου κι εσένα.

(στοργικά)

Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ θα διαρκούσε λίγο. Κρατούσαμε αγκαλιές από βότανα, άτσαλα κάπως, καταφθάνοντας σ' αυτό το σημείο του ουρανού που από παλιά λογίζαμε να πλησιάσουμε. Ήμασταν αμίλητοι από τη χαρά˙ ούτε κοιταζόμασταν ούτε αγγίζαμε ο ένας τον άλλο. Στην ατμόσφαιρα πλανιόταν μία φράση καλόηχη -σαν ένα «σ' αγαπώ»  που δεν σημαίνει τίποτε στο στόμα, είναι ανέξοδη- που κανένας δεν θα τολμούσε να την εντοπίσει γιατί γνώριζε ότι τα σύννεφα θα παραμόνευαν για να εμφανιστούν και να χαλάσουν την ποθητή επίσκεψη. Πηγαίναμε ολοταχώς, η ανηφόρα μάκραινε, τα πόδια μας τα νιώθαμε πιο βαριά. Κάποιος διέκρινε την αλλαγή στον ορίζοντα: το πελώριο κόκκινο χρώμα της ωριμότητας καταλάμβανε αργά, ανεπαίσθητα θαρρείς, τον χώρο του γαλάζιου θόλου. Στραφήκαμε προς την άλλη πλευρά: κι από εκεί ερχόταν το πορτοκαλένιο χρώμα των παιδικών χρόνων μας, λιγότερο βιαστικό και ζεστό. Τρομάξαμε λίγο, σκεφτήκαμε την καταστροφή που ίσως θα επέφεραν εντός μας αυτές οι αλλαγές. Έπρεπε άραγε να συνεχίσουμε; Μήπως να επιστρέφαμε πίσω στην πραγματικότητα; Γνωρίζαμε μόνον τις επιθυμίες μας, τον μικρό χρόνο τους, την ταραχή που στα σωθικά πάντα προκαλεί το αναπάντεχο. Γι' αυτό ταχύναμε τον βηματισμό μας. Κοιτάζαμε τον στόχο μας κατάματα, γνέφαμε ότι όλα καλά, θα έρθουμε εκεί, θα στήσουμε τα -ταπεινά, αρωματικά- λάβαρά μας αλλά, το πιο ωραίο, θα λυτρωθούμε από αυτό το παλιό όνειρο γιατί βαρεθήκαμε να το ονειρευόμαστε και θέλουμε ένα καινούργιο, πιο όμορφο και δοτικό, που θα το επαναλαμβάνουμε στον ύπνο και θα το περιποιούμαστε την ημέρα όπως πρέπει, στοργικά, και θα εξακολουθήσουμε να το αναμένουμε και να το αναμένουμε και να το αναμένουμε, ώσπου να μας επισκεφθεί εκείνο τελικά, να γίνει η αλήθεια μας...

[προσωπική συμμετοχή στον τόμο]

Μια συνέντευξη με τον Άμος Οζ

Η αναγγελία του θανάτου του Ισραηλινού συγγραφέα Άμος Οζ ακούστηκε παράδοξη, με την έννοια μιας «αιωνιότητας» για ανθρώπους και συνθήκες, δεδομένα γνώριμα στη σκέψη... Είναι μερικά χρόνια πια περασμένα, από τότε που συναντηθήκαμε στο Τελ Αβίβ. Αυτό που απομένει ως «κατακάθι» του χρόνου, στις 4-5 φορές που βρεθήκαμε και συζητήσαμε σε κοινά ταξίδια ή συναντήσεις, είναι το σκληρό βλέμμα του αλλά και η αίσθηση της νευρώδους γραφής του παρά τη συνολική πραότητα της φιγούρας του και της εγνωσμένης πνευματικής του αναζήτησης. Η συνέντευξη που ακολουθεί πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2001, ήταν η πρώτη από τις άλλες δύο που ακολούθησαν. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία». 

Τον Αμος Οζ έχει την ευκαιρία να γνωρίζει το ελληνικό αναγνωστικό κοινό, καθώς ήδη κυκλοφορούν έξι βιβλία του στη γλώσσα μας, ενώ αυτές τις μέρες προστέθηκαν ακόμη δύο: το μυθιστόρημα «Η ίδια θάλασσα» και το λογοτεχνικό δοκίμιο «Η αρχή της ιστορίας» (και τα δύο από τις εκδόσεις Καστανιώτη).

Γεννημένος το 1939 σε μια φτωχογειτονιά της Ιερουσαλήμ και μένοντας για πολλά χρόνια σε κιμπούτς (κοινοβιακά οικοδομικά συγκροτήματα), σπούδασε φιλοσοφία και λογοτεχνία ενώ έκανε διδακτορικό στην Οξφόρδη. Σήμερα διδάσκει λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο Μπεν Γκουριόν και τα βιβλία του, μεταφρασμένα σε πολλές γλώσσες, γνωρίζουν παγκόσμια αποδοχή κι εκτίμηση. Θεωρείται ο αντιπροσωπευτικότερος συγγραφέας της σύγχρονης εβραϊκής λογοτεχνίας και, παράλληλα, ένας από τους πιο δραστήριους διανοούμενους στο θέμα της ειρήνης στη Μέση Ανατολή. 

Ο Ισραηλινός συγγραφέας (που το πραγματικό του όνομα είναι Άμος Κλάουσνερ) βρέθηκε προχθές στην Αθήνα για την παρουσίαση των δύο βιβλίων του στο Κέντρο Λόγου και Τέχνης «104», για τα οποία μας είπε ότι «η μετάφρασή τους στα ελληνικά είναι για μένα κάτι συναρπαστικό. Πιστεύω ότι γενικά η μετάφραση μοιάζει με τη μουσική εκτέλεση ενός κοντσέρτου για βιολί από πιάνο, αρκεί το ένα όργανο να μην προσπαθεί να βγάλει τους ήχους του άλλου. Σ’ αυτή την περίπτωση, η μετάφραση έχει αξία και μου αρέσει να μεταφέρονται τα βιβλία μου σε διάφορες γλώσσες που δεν καταλαβαίνω. Έτσι νιώθω ότι ταξιδεύω στις χώρες αυτές όχι ως τουρίστας αλλά ως διεισδυτικός παρατηρητής των συνηθειών κάθε λαού».

Για το δοκίμιο «Η αρχή της ιστορίας» ισχυρίζεται χαμογελώντας ότι είναι μια απολαυστική θεώρηση της τέχνης της γραφής αλλά και της πρόκλησης της ανάγνωσης. Αναλύει το ζήτημα της καθοριστικής πρώτης παραγράφου, που για τους συγγραφείς αποτελεί δυσκολία σημαίνουσα, αν όχι βασανιστική. Η αρχή έργων από διάσημους συγγραφείς όπως ο Γκόγκολ, ο Κάφκα, ο Τσέχωφ, ο Γκαρσία Μάρκες, ο Κάρβερ, δίνουν στον Άμος Οζ την αφορμή να εξηγήσει τη δύναμη της αρχής ενός πεζογραφήματος ως το ήμισυ του παντός, αφού ο σκοπός είναι να κεντρίσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, να τον εμπλέξει στον ευφάνταστο και μυστηριώδη κόσμο της λογοτεχνίας. Στο ερώτημα αν η αρχή κάθε μυθιστορηματικής ιστορίας αποτελεί ένα είδος συμβολαίου μεταξύ συγγραφέα κι αναγνώστη απαντάει ότι «πράγματι πρόκειται για σκληρό συμβόλαιο, γιατί ο συγγραφέας πρέπει να πείσει τον αναγνώστη για το τι πρόκειται να του προσφέρει. Μεταξύ τους αναπτύσσεται μια ερωτική διάθεση που πρέπει να έχει καλή συνέχεια. Γι’ αυτό, ελπίζω το δοκίμιό μου να διαβάζεται απ’ όλες τις πλευρές αποτελώντας ένα χρήσιμο ερμηνευτικό εργαλείο». 

 «Η ίδια θάλασσα» είναι το πιο πρόσφατο μυθιστόρημα του Άμος Οζ. Η διεθνής κριτική το εκθείασε και έχει γνωρίσει μεγάλη αναγνωστική απήχηση. Ανοίγει έναν νέο κύκλο στις εκφραστικές αναζητήσεις του συγγραφέα καθώς πρόκειται για βιβλίο τολμηρό, με ευρηματική δομή, σύγχρονη θεματολογία και χιούμορ. Ο ίδιος θεωρεί ότι πρόκειται για το πιο αντιπροσωπευτικό βιβλίο του: «Είναι ένα παιχνιδιάρικο βιβλίο, που γράφτηκε με χαμόγελο. Περιέχει αγάπη, απώλεια, πόθο, μοναξιά, νοσταλγία. Ήθελα να ξεπεράσω τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ ποίησης και πεζού κειμένου, πρόζας και μουσικής. Μοιάζει με τη δομή έργου μουσικής δωματίου. Οι ήρωές μου συνδυάζονται μεταξύ τους σαν τα μουσικά όργανα σε μια συνεύρεση οργιαστική και διεισδύουν ο ένας μέσα στον άλλο με κάθε τρόπο». Έχει περάσει στη χρήση μιας νέας φόρμας όπου προΐσταται η σύντομη, κοφτή αφήγηση, ο λυρισμός και το μέτρο, η απουσία χώρου και χρόνου ο ποιητικός ρυθμός που «γλυκαίνει» την πρόζα του απροσδόκητα. Ντελικάτος χειρισμός του έρωτα, παρωδιακή αντιμετώπιση των σχέσεων, αυτογνωσία και συνειδησιακή βυθοσκόπηση, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά στοιχεία του μυθιστορήματος που κατά τον ίδιο «αποτελεί μια μουσική νουβέλα, όμοια με τα μαδριγάλια και τη μελωδική αρμονία τους». 

Ο Άμος Οζ είναι επίσης ένας δραστήριος πολιτικοποιημένος συγγραφέας. Έχει γράψει ήδη αρκετά άρθρα για τον αντισημιτισμό και για το Ολοκαύτωμα ενώ με το δοκίμιό του «Το Ισραήλ, η Παλαιστίνη και η ειρήνη» (Καστανιώτης, 1997) έχει τοποθετηθεί δημόσια υπέρ της ειρηνικής και ρεαλιστικής διευθέτησης του παλαιστινιακού ζητήματος. «Σ’ όλη τη ζωή μου έχω γνωρίσει τον φανατισμό. Είναι μια κακή ασθένεια. Το αντίδοτό της είναι ο συμβιβασμός. Αν οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι αντιληφθούν ότι αξίζει μόνο η ζωή και η ελευθερία τους, τότε θα λυθεί εύκολα το πρόβλημα».

Και στην ερώτηση αν πιστεύει ότι όντως αυτή η βαριά σκιά της ιστορίας επηρεάζει την πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας του απαντάει ανεπιφύλακτα: «Βέβαια, όπως έχει συμβεί και σε πολλούς άλλους λαούς. Αλλά δεν πρέπει να ζούμε με τα φαντάσματα του παρελθόντος. Η ιστορία πρέπει να ’χει διδακτικό χαρακτήρα για την αποφυγή λαθών στο μέλλον. Προσωπικά, αγαπώ τους προγόνους μου, τους αναφέρω πολύ συχνά μέσα στο έργο μου. Μου ανήκουν, δεν τους ανήκω…».

(Aντί λεζάντας, πριν από μήνες στο Παρίσι)

Από κάθε γωνία, σε όποια ευθεία ή προς τις τεθλασμένες της διαδρομής ξεφανερώνεται η πραγματικότητα. Αυτή η ανείπωτη αλλά βιωμένη, η αινιγματική (και πάλι μυστική) στα στόματα κι ανάμεσα στα βλέμματα... Ώσπου, αυτό που λένε «ευτυχία».

Σεμινάρια στο Ηράκλειο Κρήτης

Σεμινάρια Δημιουργικής Γραφής στο Ηράκλειο Κρήτης

σε συνεργασία με τον Σύλλογο Εκπαιδευτικών Α'βάθμιας Εκπαίδευσης

ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ

Πληροφορίες εδώ

(ξάφνιασμα)

Σ’ ΑΥΤΟ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ερχόταν ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ευθυτενής και ήσυχος πια, για ν’ απαντήσει στα ερωτήματα που θα του έκανα κατόπιν, με τα μάτια μου ανοιχτά, στον πραγματικό κόσμο. 

Την αλήθεια λες, μην ψεύδεσαι γι’ αυτήν... Ο χρόνος είναι ο σύντροφός της, εσύ το παράδειγμα. Κ’ η ιστορία που θα γράψεις, το όνειρο μέσα στο όνειρό σου. 

Έτσι όπως μονολόγησε, με αυτές τις δύσκολες τραγουδιστές λέξεις, ξαφνιάστηκα˙ τότε κοίταξα τον ουρανό και μόλις κατάλαβα ότι τα χρώματά του θα είναι υπαρκτά, διάφανα, ανείδωτα κι ασφαλή, για όσο διατηρείται η μούσα μου υπαρκτή, διάφανη, ανείδωτη κι ασφαλής.

(Ονείρατα)

Υποχωρούσαν. Έφερναν πίσω τα τιμαλφή, μερικά σήμαντρα για την επόμενη εποχή, λιγότερα σημάδια και περισσότερα θαύματα. Ήταν ακόμη όμορφες, ήταν ύστερα επιτήδειες. Ρωτούσαν ανάμεσα στις φωτοσκιάσεις, δεν χαμήλωναν το μουρμουρητό ούτε έσκυβαν στον ορίζοντα, ώσπου να φθάσουν. Τις καλοδέχθηκα, τις φίλησα πολύ...

Ο Σολωμός, αυθαίρετα πολυτονικός και διαδικτυακός...

Μερικές σκέψεις γύρω από την πνευματική εργασία, τη διαχείρισή της από τον δημιουργό και τους όσους άλλους αυτόκλητους του Διαδικτύου... Σήμερα, τελείως τυχαία, κάποια φίλη αναδημοσίευσε απόσπασμα από μετάφραση του υπογράφοντος σε σονέτο του Διονύσιου Σολωμού.

Πέραν της έκπληξης, όχι αρνητικής, διαπιστώθηκε ότι όχι μόνον έχει αναρτηθεί το συγκεκριμένο ποίημα χωρίς άδεια (έστω, βεβαίως, με αναγραφή του μεταφραστή) σε διάφορα ιστολόγια, αλλ' επίσης το σονέτο έχει «υποστεί» τον πολυτονισμό! Άγνωστο ποιος το επέβαλε αυτό, αυθαιρετώντας πάλι, χωρίς τη σαφώς αρνητική κι όχι σύμφωνη γνώμη του μεταφραστή...

(Σημειωτέον ότι ο υπογράφων είναι υποστηρικτής του μονοτονικού συστήματος, δημοτικιστής και υπέρμαχος της προοδευτικής αντίληψης για την εξέλιξη της νεοελληνικής γλώσσας. Επιπλέον, για ό,τι αφορά τα σολωμικά κείμενα, το μόνο που δεν τους χρειάζεται είναι οι τέτοιες επεμβάσεις - ήδη λειτουργούν γόνιμα ως ανορθόγραφα και ατονικά, πόσο μάλλον τα μεταφρασμένα από τα ιταλικά...).

Ιδού ένα δείγμα της διαδικτυακής αυθαιρεσίας: http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/dionysios_solwmos/?fbclid=IwAR15lOisfBDw7QjtBOFdYIpn2MsUZlpVQqPDjdBJ7DRYhR1NTvCRh52EHtI

Κορώνη, κάστρο φθινοπωρινό

 

Η μεγάλη βόλτα στο κάστρο της Κορώνης περιέχει ανέκαθεν την άσβεστη γοητεία της Ιστορίας του. Επανέρχεται κάθε στιγμή της «διαδρομής» του, ως ορμητήριο ή απάγκειο, με πλήθος «σημάτων» σε κάθε βήμα: τα βυζαντινά στοιχεία, που 'ναι λιγότερα, τα βενετσιάνικα που προσδίδουν το κύρος του στη μεσαιωνική και νεότερη περίοδο του Ελληνισμού, τα μηδαμινά οθωμανικά, οι μετεπαναστατικές παρεμβάσεις, η σύγχρονη εγκατάλειψη...

Το κάστρο ετούτο για κάποιους όπως ο υπογράφων το ιστολόγιο, αποτελεί σημείο αναφοράς για τη δική τους μορφωτική διαδρομή. Με την κατεύθυνση των σπουδών αλλά και με την καλλιέργεια του σεβασμού, της εκτίμησης, της αναζήτησης των αξιών που συναποτελούν τον παρελθόντα χρόνο. Με διάρκεια ετούτο, από τα παιδικάτα έως τα της ωριμότητας...

Ο φθινοπωρινός υετός, η γαλήνια ησυχία από τη «φασαρία» του καλοκαιριού και των όσων επισκεπτών, τα χρώματα και ο άνεμος, ανάκατα με την αλμύρα και το άρωμα των ελαιώνων, σ' αυτό το σκηνικό συνθέτουν από κοινού την όμορφη πραγματικότητα αυτού του κάστρου.

Ελιές, λιόφτα, Κορώνη

Η συγκομιδή των ελαιόδεντρων, το «μάζωμα των λιόφτων» όπως λέγεται στη μικρή πατρίδα μου, αποτελεί μια εμπειρία ξεχωριστή... Κοπιαστική εργασία με αμφίβολη απόδοση στον καρπό, στην επεξεργασία, στο αποτέλεσμα του λιτρουβειού. Κι όμως, μια ολόκληρη παράδοση συνεχίζεται αγόγγυστα στα χώματα της μοραΐτικης γης, από γενιά σε γενιά.

Κάθε χρόνο, αυτή την εποχή, ανακαλώ τον παππούλη μου τον Γιάννη Μάραντο («Ζαβόγιαννη») που έλεγε για την ευλογία της ελιάς ως δέντρο όταν με κατέβαζε στο κατώι με τις μυρωδιές από το φρέσκο, το πρωτόλαδο, και με τους ήχους που γέμιζαν τη σιωπή του χώρου (ένα μουρμουρητό απροσδιόριστο, απλωμένο και όμοιο με ηχώ ανάμεσα στους τοίχους και στις τράβες, στα λιόπανα, στους μπούγιους, στα πράγματα του κατωγιού).  

Περί Κώστα Βρεττάκου

Ο Κώστας «Ντάντης» Βρεττάκος είναι μια προσωπικότητα με ιδιαίτερο στίγμα. Άνθρωπος αληθινός της Τέχνης, ορμητικός, φιλοπερίεργος -με εμφανή παιδικότητα- και ουσιωδώς δοσμένος στη γοητεία αυτού του «μυστηρίου», της δημιουργίας. Δεν είναι η πατρική φιγούρα που τον καθοδήγησε σ' αυτά τα βήματα - εξάλλου, ο Νικηφόρος στάθηκε μόνον στις δικές του ποιητικές κατευθύνσεις και στις ιδεολογικές του βιώσεις, αποσπασμένος κι αυτοαποκλεισμένος εν εαυτώ. Συνομιλώντας γύρω από κοινά προσφιλή θέματα, τον ιταλικό νεορεαλισμό, την μπαρόκ μουσική, τους αναγεννησιακούς ζωγράφους, τη μεσοπολεμική ποίηση, εύκολα μπορούσα να διαπιστώνω τη δοτική έφεσή του.

Μέλημά του όμως, αυστηρό, το καθήκον προς την οικογένεια, προς τον ποιητή πατέρα, προς τα μέλλοντα. Συνετός χαρακτήρας, ευπειθής και κάποτε «διαθέσιμος» προς την αφέλεια. Με βλέμμα πάντοτε αμυδρά μελαγχολικό από την αγωνία για τα όποια λάθη του...

Σε μερικές ώρες κηδεύεται. Αυτό φαντάζει απίστευτο.

Εκεί στην Πλούμιτσα, σ' αυτό το ωραίο μεσαιωνικό τουμπάκι των Βρεττάκων, θα πάει να συναντήσει τον Νικηφόρο. Θα περνάμε εμείς τώρα για κείνα τα κόκκινα κρασιά με αφορμή τα λιόφτα που μου 'λεγε αλλ' ακόμη αγριλίδια μένουνε, μιλώντας επιτέλους ξανά τα μοραΐτικά μας στη γνωστή μικρή βεραντούλα, διαφωνώντας για την τύχη του αρχείου, αλλά και σαρώνοντας από τα φύλλα την εκκλησιούλα και το πέτρινο θέατρο προτού αναχωρήσουμε. Είναι μια υπόσχεση αυτή.

(χρόνος)

Γυρίζοντας προς τα εκεί με περιμένει το παρελθόν. Με τους προγόνους, τα ακούσματα και τους θρύλους που μεταφέρουν μέσα από εμένα στο μέλλον, με εκείνο το φως που η Ιστορία δεν καταφέρνει να τιθασεύσει γιατί παραμένει ίδιο, θρεπτικό και ανακουφιστικό στην αιωνιότητά μου.

Δεν ξέρω τις απαντήσεις σ' ό,τι λέγεται, για την ερμηνεία των στιγμών και τη σημαντική απήχηση των γεγονότων - τα πάντα συμβαίνουν ή υπολείπονται ως ενέργεια που διαχέεται και μοιάζει με πραγματικότητα. Σκέφτομαι το συνεχές, το αποδέχομαι μέσα από την εμπειρία μου. Αληθεύει η κυκλικότητα για τα προγενέστερα; Γίνεται να επιστρέφουν και να απομακρύνονται όλα εμπρός στο βλέμμα μου; Τίποτε δεν έχει κατεύθυνση: για μένα το παρόν είναι ένα μικρό όριο που συνδέει την απεραντοσύνη του πριν και του μετά, την αέναη κίνησή μου ενδιάμεσα. Εγώ, ο αυτόπτης μάρτυρας. Εγώ, χωρίς επαναλήψεις. Εγώ, με απορίες για τα εγκόσμια. 

Ο τάδε κρατάει την ξιφολόγχη με τη δύναμη του φόβου και τη μέθη της μοιραίας αποστροφής του ηρωικού θανάτου. Ο δείνα περπατάει στο χιόνι με τη μυρωδιά σκασμένων όλμων και ένα σημάδι στο πρόσωπο. Ο τρίτος αγναντεύει με παγωμένο βλέμμα τα νιάτα που δεν πρόκανε. Ο τελευταίος μετράει τις προσδοκίες του κοιτάζοντας επίμονα τα μαυρισμένα κάγκελα σ' εκείνο το παράθυρο της εποχής. 

Γυρίζοντας προς τα εκεί αναμετριέμαι με την ηδονή της παρατήρησης. Μου διαφεύγει μόνον ο αρχέγονος πυρήνας τού είναι...