(όρια)

ΓΝΩΡΙΖΑ ΠΑΝΤΟΤΕ ΤΗ ΣΗΜΑΣΙΑ που θα είχε το βλέμμα μου στον κόσμο. Δεν θα τον ομόρφαινα τελικά (έτσι πίστευα, στην αρχή) ούτε θα κατάφερνα να τον αλλοτριώσω όσο θα χρειαζόταν για να εναρμονιστεί με τα αισθήματα που τρέφουν οι θεοί για το δημιούργημά τους. Περισσότερο όμως ένιωθα την πραγματικότητα του βλέμματός μου που τώρα ξεδιπλώνεται - είναι όλα όσα αναβλύζουν μέσα από τα σώματα, είναι οι απώλειες από την εξαπάτηση που τρέφει ο χρόνος, είναι η πίστη στη συνείδηση και τα όρια της ύπαρξης. 

Ακόμη δεν κατέληξα: υφίσταται το βλέμμα μου μέσα στο φως, στη διακριτική αυτή ευχέρεια της ζωής, στον κόσμο; Γνωρίζω ότι εκείνος ο παιδικός μου ήρωας με το άλογό του απέναντι στους ανεμόμυλους αναπνέει μέσα από εμένα. Κι ότι ο άλλος, ο ποιητής με το ταπεινό σκίασμα στο στόμα, συνεχίζει να μου ψιθυρίζει τις διαδρομές που οφείλω να κάνω έως να τον ξεπεράσω με τις λέξεις μου. Και οι δυο τους βγαίνουν αίφνης, όπως οι οπτασίες, ξεφανερώνονται μέσα από εκείνα τα κάστρα που αγαπώ με μιαν απροσδιόριστη τρυφερή αιωνιότητα.

(σαγήνευσις)

Χρειάζονταν μόλις λίγες στιγμές για να καταλάβω τη σημασία της. Η ανεξέλεγκτη ομορφιά της με έκανε να ξεχνώ ποιος είμαι, να χάνω τον προσανατολισμό και το όνομά μου, να παλεύω με τα κύματα μιας ακαριαίας αμνησίας. Τελικά, ομολογώ ότι η επιρρέπειά μου προς το φως αποκτούσε πλέον μια εξήγηση: η αθωότητα του βλέμματος αντέχει τις αλήθειες κι αναστέλλει τον πλούτο του ψέματος. Χρειαζόταν λοιπόν αυτό το κουράγιο ν' αφεθώ στην ωραιότητα, να συγκινηθώ αλλά και να την προκαλέσω, να μάθω ότι ακόμη κι ως απελπισία είναι η επιλογή μου, να τη χαρώ όπως εάν ήμουν ένας παντογνώστης της άνοιξης, ένας δόκιμος στα βιώματα που γεύτηκα μέχρι τώρα. Γι' αυτό γνωρίζω και τώρα μετρώ τις λίγες στιγμές, γι' αυτό προσπαθώ να την ομορφαίνω και γίνομαι ο μικρός θεός της...

(Πέντε επί ένα)

ΘΕΛΩ ΝΑ ΜΑΘΩ για την ευγένεια που δεν περιέχει τη φασαρία του είναι.

ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ το συμβάν καταλαβαίνω την ανοησία μου να μετρώ τον χρόνο.

ΔΕΝ ΞΕΡΩ πώς είναι ο κόσμος που μου έμαθαν. Εξασκούμαι στον διαφανή δικό μου.

ΕΡΧΕΤΑΙ εμπρός μου η μόνη άξια: η έμπνευση.

ΑΝΑΛΟΓΙΖΟΜΑΙ όλους τους προηγούμενους εαυτούς μου. Τους συμπαθώ και μερικές φορές δικαιολογώ την παρόρμησή τους. Για όλους τους επόμενους, προσπαθώ να συγκατανεύσω...

ΝΕΑ ΣΕΛΙΔΑ Ως άλλος προμηθέας (περί διανοουμένων)

Του Βασίλη Ρούβαλη* / rouvalis@neaselida.news

Είναι καίριας σημασίας η διευκρίνιση χάρη στην οποία στοιχειοθετείται το περίγραμμα του σύγχρονου διανοούμενου: ο πνευματικός άνθρωπος, ο στοχαστικά ατενίζων δημιουργός, ο σκεπτόμενος καλλιτέχνης που ξεπερνά τα όρια της ατομικής επιδίωξης και, σύμφωνα με την περίφημη ρήση του Ρενέ Ντεκάρτ «cogito ergo sum» (σκέφτομαι άρα υπάρχω), σταχυολογεί τη συλλογική πραγματικότητα μέσα από το αξιακό του σύστημα, προτιθέμενος να την ανανεώσει και να της προσδώσει μια μελλοντική ωφέλιμη στόχευση.

Από την άλλη πλευρά, σε μια στερεοτυπική διατύπωση του όρου, διανοούμενος θεωρείται εκείνος που κρίνεται, βεβαίως, ιδιοφυής, αλλά, ως άλλος Προμηθέας, βιώνει μια εκκεντρική εμπειρία του χωροχρόνου, συνηθέστατα αυτοκαταστροφική για τον ίδιο όσο και ανούσια για το κοινωνικό σύνολο. Είναι συνήθως το πρόσωπο που λειτουργεί ως παρονομαστής στη διαμόρφωση της «κοινής γνώμης» και που δίνει κατευθυντήριες γραμμές στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς, στην παγίωση ιδεολογημάτων και μηχανισμών ελέγχου της αισθητικής, της πρόσληψης του κόσμου, της αντίληψης γύρω από την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη.

Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, ο διανοούμενος αποτελεί μια προσωπικότητα που νοηματοδοτείται από την καλλιέργεια, τη γνώση και τα κριτήρια που διαθέτει συγκριτικά με τη «μάζα». Σε κάθε εποχή, ο ρόλος του είναι ευμετάβλητος αναλόγως του οράματος που υπηρετεί -πνευματικού, ηθικού, πολιτικού, κοινωνικού- ή, ακόμη, αναλόγως της άμεσης ή έμμεσης απαίτησης ν’ αντιμετωπίσει παλιά και καινούρια δεδομένα (συντήρηση – προοδευτικότητα) που θα διαμορφώσουν τελικά μια ιστορική προοπτική για τις κατοπινές γενιές.

Αυτή η προσωπικότητα αποτελεί, τελικά, ένα ιστορικό υποκείμενο το οποίο αναφέρεται στη δυνατότητα ανταπόκρισής του απέναντι στα διακυβεύματα της εποχής. Και στην προκείμενη φάση, σ’ ετούτο το γύρισμα του 21ου αιώνα, ο διανοούμενος καλείται να αυτοπροσδιοριστεί αναλόγως των συσχετισμών που υπάρχουν γύρω του· οφείλει να εδραιώσει τις στοχαστικές – καλλιτεχνικές προτιμήσεις του στο ενδιάμεσο της κυρίαρχης διαδικασίας, που είναι η εξουσία. Οι συντεταγμένες του τωρινού παρόντος, όπως αυτές εκπορεύονται από τα κέντρα αποφάσεων, έχουν προσδιορίσει τα όρια δραστηριότητας ενός διακεκριμένου στοχαστή που, για παράδειγμα, θα θελήσει ν’ αναφερθεί στην κατανόηση του παραλογισμού της διπλωματίας των Δυτικών στον πόλεμο της Συρίας, όπως ανάλογα θα επιτραπεί ή όχι η εμπορική προβολή ενός μετανοηθέντος Βρετανού τζιχαντιστή που, ας υποτεθεί, θα επιστρέψει από τα σφαγεία αμάχων στη Μοσούλη για να γράψει ένα ευπώλητο ροζ μυθιστόρημα για το ευαίσθητο αγγλόφωνο αναγνωστικό κοινό…

Τα όρια, με άλλα λόγια, διαμορφώνονται. Και η εποχή αυτή, με την εύκολη επιβολή της μιντιακής δύναμης σε ευρύτερα «ακροατήρια» μέσω των νέων τεχνολογιών (αυτό που προπολεμικά ονοματιζόταν «προπαγάνδα» σε Ευρώπη και ΗΠΑ), είναι περισσότερο απαιτητική: ο διανοούμενος επανατοποθετείται τόσο στην εμπράγματη όσο και στην εικονική πραγματικότητα, στην όποια πραγματικότητα, τέλος πάντων, επιβάλλουν η ηγεμονεύουσα Αρχή και οι ανταγωνιστές της. Εάν ο Τζορτζ Οργουελ μιλούσε μεταφορικά για «αστυνομία της σκέψης» πριν από μερικές δεκαετίες, ο Τζορτζ Στάινερ εκτείνει τώρα την οργουελική φαντασία σε κυνική παραδοχή για «μια κοινωνία όπου η σκέψη καθορίζεται με δελτίο. Οπου επιτρέπεται μόνο ορισμένες ώρες ή μέρες, και τα δελτία μοιράζονται σύμφωνα με τις πνευματικές ικανότητες και τη δύναμη συγκέντρωσης κάθε ατόμου. Η σπατάλη της σκέψης θα θεωρείται βανδαλισμός ή και κάτι χειρότερο…» (βλ. στο δοκίμιο «Δέκα πιθανοί λόγοι για τη μελαγχολία της σκέψης», μτφ.: Σεραφείμ Βελέντζας, Scripta, 2007).

Η νέα πραγματικότητα προσδοκά τη διαχείριση των «διαθέσιμων μέσων», οπότε η κάθε πρωτοτυπία στη σκέψη και στην έκφραση είναι χειραγωγήσιμη ή, έστω, μπορεί να υπονοείται μια παραλλαγή της, ένας νεωτερισμός που θα δοκιμάζεται πάνω σε παλιές φόρμες. Στην εποχή του trendy και του hipster, ως κοινωνική διαδικασία και ζητούμενο ταυτότητας, μια κοφτερή διάνοια από τις θετικές επιστήμες, ένας καλλιτέχνης πρωτοπόρος, ο διανοούμενος που θα θελήσει ν’ αντιταχθεί στα θεμελιώδη αιτήματα της πλειονότητας για ό,τι αντιλαμβάνεται ως «μοδάτο», «βολικό», «υποφερτό» στην τέχνη, στις ιδέες, στην καθημερινή πράξη, στα φαινόμενα και στα νοούμενα της σύγχρονης ζωής, είναι αυτός και μόνο που θα περιθωριοποιηθεί. Πρόκειται για τον ίδιο εκείνο που ο Νόαμ Τσόμσκι αποκάλεσε «ανατρεπτικό» (διευκρινίζοντας ότι παλιότερα ήταν ο «προφήτης»), λιγότερο χρήσιμο και περισσότερο ενοχλητικό σε σύγκριση με τον λεγόμενο «τεχνοκράτη διανοούμενο» που εξυπηρετεί το τρέχον θεσμικό σύστημα με μιαν απόλυτη αξίωση στην πραγματικότητα.

* Συγγραφέας – δημοσιογράφος

Το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε στο ένθετο ΙΔΕΟΓΡΑΜΜΑΤΑ που κυκλοφορεί με την εφημερίδα «Νέα Σελίδα», 4/03/2018: https://neaselida.gr/ideogrammata/os-allos-promitheas

ΝΕΑ ΣΕΛΙΔΑ Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας: Ωρα για αλλαγές

του Βασίλη Ρούβαλη / rouvalis@neaselida.news

Τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας δημιουργήθηκαν στο πνεύμα μιας εξευρωπαϊστικής λογικής, σύμφωνα με την οποία η ετήσια συγγραφική παραγωγή μπορεί να αξιολογείται με διττή πρόθεση: από τη μια, ο στόχος πρέπει να είναι η ποιοτική διαβάθμιση των έργων λόγου και στοχασμού· από την άλλη, η εκδοτική προώθηση βιβλίων με οικονομική – εμπορική απόκριση στα βιβλιοπωλεία.

Από το 1956 η θεσμική λειτουργία των βραβείων είναι δεδομένη και απρόσκοπτη. Παρά τις κατά καιρούς γκρίνιες, τις συγκρούσεις μεταξύ συγγραφέων και μελών των επιτροπών αλλά και τον εκδοτικό ανταγωνισμό, τα επίσημα βραβεία που θεσπίζει (και προτείνει) το υπουργείο Πολιτισμού «καταθέτουν» μια σειρά από διαφορετικές και εναλλασσόμενες τάσεις στην πεζογραφία, στην ποίηση, στο δοκίμιο, στο βιβλίο για παιδιά. Κι άλλο τόσο, με τις ετήσιες απονομές γίνεται μια προσπάθεια ν’ αναδειχτεί η απαραίτητη αίγλη προς το βιβλιόφιλο κοινό μέσα από μια συνθήκη που όφειλε να χαίρει συνολικής εκτίμησης και αποδοχής.

Κι όμως, κακά τα ψέματα, δεν συμβαίνει το επιζητούμενο: τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας «σκιάζονται» από τη γενικότερη αίσθηση μιας συστημικής κατάστασης, όπου βραβεύοντες και βραβευόμενοι δεν πείθουν για τα αμιγή κριτήρια της ανά χρονιά αναγγελίας. Είναι η εντύπωση πως τιμώνται πρόσωπα (και όχι έργα), πως οι κριτικές επιτροπές είναι διαβλητές εκ του ρόλου του κάθε μέλους στον χώρο του βιβλίου και των πανεπιστημίων, πως -το σημαντικότερο- τα βραβεία δεν προσδίδουν κάτι ωφέλιμο, ουσιώδες και ανταγωνιστικό, με πρόταγμα στην εξέλιξη της νεοελληνικής γραμματείας.

Εάν η οικονομική και κοινωνική κρίση επηρεάζει de facto το ελληνικό βιβλίο και τους δημιουργούς του, τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας μπορούν να δώσουν τον τόνο, δηλαδή να δημιουργήσουν de jure αντιστηρίγματα στη «συνολική πτώση» των πωλήσεων, των ποιοτικών αναγνωστών, της γραμματολογικής ανάδειξης σημαντικών και σημαινόντων – όλα όσα θα δώσουν μια σοβαρή ώθηση στα ελληνικά γράμματα στον σύγχρονο πολιτισμό. Ισως έχει έρθει αυτή η στιγμή, τώρα που το υπουργείο αναζητά νέα πρόσωπα στις επιτροπές του. Ισως τώρα είναι η πιο κατάλληλη στιγμή για πολλαπλή αναβάθμιση του θεσμού, για αληθινή ανανέωση του ενδιαφέροντος απ’ όλους τους ενδιαφερόμενους…

Δημοσιεύτηκε στο ένθετο ΤΕΧΝΗ, στο φύλλο 40 της εφημερίδας «Νέα Σελίδα», 11/3/2018

The Party της Σάλλυ Πότερ

Η νέα ταινία της Σάλλυ Πόττερ αποτελεί μια ελεγεία της «απόστασης» που διατηρεί η ισχύς των ανθρώπινων σχέσεων, η συνδιαλλαγή του εμείς, του εγώ και του εσύ, με κοινό παρονομαστή την πραγματικότητα. Το σενάριο για το «Πάρτυ» γράφτηκε και κινηματογραφήθηκε από εκείνην έχοντας σαφώς στο στόχαστρό της τη σύγχρονη αστική αντίληψη περί στόχων, αξιών, ιδιοτήτων και ταυτοτήτων, όλων αυτών των δεδομένων που δημιουργούν νωθρότητα, ενεργοποίηση και κάποτε κανιβαλισμό.

Αυτή είναι η πρώτη αίσθηση που θα αποκομίσει ο θεατής βγαίνοντας από την αίθουσα, ο οποίος έχει κατά νου προηγούμενες καταθέσεις της Πόττερ, όπως το εμβληματικό «Ορλάντο» και τα «Μαθήματα τάνγκο», ταινίες στις οποίες η σκηνοθέτιδα επέδειξε μια ιδιαίτερη, δομημένη εκφραστική ταυτότητα – όχι πάντως, όπως εν προκειμένω, μια τέτοια χιουμοριστική αφήγηση η οποία προσδοκά να ξαφνιάσει για να επισημάνει και να καταφέρει ένα επιδραστικό «χτύπημα» στην πολιτική-κοινωνική κουλτούρα του παρόντος (και μάλιστα, στη χώρα της που ήδη δοκιμάζεται στην εμπειρία του Brexit, ενώ, την ίδια στιγμή, έχουν διαπεραστεί τα συμβατικά όρια στις διαπροσωπικές σχέσεις δημιουργώντας περισσότερα αδιέξοδα στην επικοινωνία και στη συμβίωση).

Οι ήρωές της μοιάζουν ανυπόφορα ίδιοι με άλλους αντίστοιχους ήρωες από φαρσοκωμωδίες ή, ακριβέστερα, με μυθοπλαστικούς χαρακτήρες από τον πολυπρισματικό και πολυσυλλεκτικό κόσμο του Αντόν Τσέχωφ… Είναι υστερικοί, μοναχικοί, απελπισμένοι, καταρρεύσιμοι ενώπιον οποιασδήποτε συγκινησιακής φόρτισης, εμπαθείς και αδύναμοι, επιθετικοί και υποχωρητικοί ταυτόχρονα, κουρασμένοι από την εμπειρία της ζωής τους. Η σκηνοθέτιδα καταγράφει τις ιδιοτέλειές τους με γρήγορα κοντινά πλάνα, επιτρέπει στον λόγο τους ν’ αποκαλύπτει την περιχαρακωμένη μικρότητά τους. Κι όμως, πρόκειται για πρόσωπα-στελέχη κομμάτων και τραπεζών, του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος, του επιχειρείν. Πρόκειται για μεσοαστούς που μαζεύονται για να γιορτάσουν την επαγγελματική ανέλιξη της κύριας ηρωίδας στον χώρο της πολιτικής. Η γιορτινή ατμόσφαιρα πυροδοτείται (και εμβολίζεται) από τις φωναχτές σκέψεις τους, τα υπονοούμενα που ξεπλέκονται σιγά σιγά ανάμεσα στις γρήγορες στιχομυθίες τους. Ο θεατής δεν έχει παρά να γελάσει με την παρατήρηση όλης αυτής της δράσης. Κι ακόμη, στον φιλμικό χρόνο (70 λεπτά μόλις) και στ’ ασπρόμαυρα καρέ που επέλεξε η Πόττερ για την οπτικοποίηση του έργου της, χωράει η σκιαγράφηση της αποθέωσης του ατομισμού ανάμεσα στα φύλα, της απάθειας και του στρουθοκαμηλισμού απέναντι στην πραγματικότητα των μαζών, της επιδερμικής αντίληψης για τον κόσμο και την εξέλιξη της πνευματικής κατάστασής του. Η δράση είναι περιορισμένη, ωστόσο, λαμβάνοντας χώρα μέσα στο πολυτελές διαμέρισμα. Οι δε ήρωες κινούνται βιαστικά από δωμάτιο σε δωμάτιο και στην αυλή (θυμίζοντας την ανάλογη επιλογή «Πρόσωπα» του Τζων Κασσαβέτη), μιλούν και ανταπαντούν με κυνισμό, ξεσπούν σε κλάματα, γελούν, τρομάζουν. Όλο το ψηφιδωτό των ανθρώπινων αντιδράσεων βρίσκεται εδώ απλωμένο, σ’ αυτόν τον μικρόκοσμο που έχει στοιχειοθετηθεί στ’ όνομα μιας βραδιάς που υποτίθεται ότι οργανώθηκε για ένα γεγονός που τελικά παρακάμπτεται τελείως.

Η Πόττερ καταφέρνει να αφήσει μια γλυκόπικρη «γεύση» στο τέλος, όπου η ειρωνεία διαδέχεται τη δραματική ένταση, τα πάθη –ατομικά και συλλογικά− σατιρίζονται ανελέητα προτού καν αποκαλυφθούν από τους ήρωες. Η ευρηματική διαχείριση της κάμερας και του σκηνικού αποτυπώνει, σε δεύτερη ανάγνωση, ένα θεατρικό πλαίσιο το οποίο επιτρέπει να δομηθεί η ροή της αφήγησης, ο διάλογος, η διάταξη και το συναίσθημα των ηθοποιών, η «θέση» των θεατών που σαν να βρίσκονται κάτω από τη θεατρική σκηνή νιώθουν την ανάσα και τον παλμό του δρώμενου. Η ίδια, ερχόμενη στην Αθήνα τις προάλλες, σε συνεντεύξεις της διατύπωσε το διακύβευμα της σκέψης της: η τωρινή εποχή είναι μισαλλόδοξη και περίπλοκη, ενώ όποιος θελήσει να διατυπώσει την αλήθεια δεν θα είναι βέβαιος για την αισιόδοξη έκβασή της.

***

Ερμηνείες: Κριστίν Σκοτ-Τόμας, Μπρούνο Γκανζ, Εμιλυ Μόρτιμερ, Πατρίτσια Κλάρκσον, Τσέρι Τζόουνς, Σίλιαν Μέρφι, Τίμοθι Σπαλ

Διεύθυνση φωτογραφίας: Αλεξέι Ροντιόνοφ

Σενάριο-Σκηνοθεσία: Σάλλυ Πόττερ

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑRTPLAY: https://artplay.gr/kinimatografos/to-epidrastiko-chtypima-enos-party

(μεσοΰπνι)

ΗΞΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟΤΕ τη διαδρομή. Κρατούσα την ανάσα μου φθάνοντας πλησιέστερα. Κοιτούσα εμπρός, προσεκτικός, στην αόρατη οριζόντια γραμμή του χρόνου μου, γιατί περίμενα να εμφανιστεί η αλήθεια στην επόμενη στροφή, στο σημείο που θα φωτιζόταν λιγότερο από τον ήλιο ή μετά το βήμα προς τον γκρεμό (που τ' ονομάζουν οι ποιητές ευτυχία). Δοκίμασα τις αισθήσεις μου αφειδώλευτα πιστεύοντας στην απατηλή δύναμη της ανθρωπότητας να διαχωρίζει το όφελος από τη σπατάλη της ζωής, να προσδίδει υπεροχή στο έμψυχο σύμπαν (εγώ, εσύ, αυτό) έναντι της υλικής αβεβαιότητας. Άρχισα να παρατηρώ τις θεότητες που εμφανίζονταν σε κάθε σταυροδρόμι, γνωρίζοντας ότι θα με συνέπαιρναν στην αχνή τρέλα τους είτε θα εκμεταλλεύονταν την κόπωση στην προσπάθειά μου να καταλήξω ένας θεός του εαυτού μου.

Τίποτε, τίποτε άλλο, το εννοώ, αδύνατον να διαφύγω από αυτό το μηδέν της σκέψης μου.

Η διαδρομή είχε περάσει το μεσοΰπνι, άρα έπρεπε να βιαστώ, ν' αποφύγω την παραίσθηση ενός μεγαλείου που δεν μου ανήκε. Ανέπνεα πλέον όσο αρκούσε για να συνεχίσω να ζω την αναμονή της άφιξης και των απαντήσεων που χρειαζόμουν, την αγωνία από τη συναίσθηση των πραγμάτων, την ιδέα του μικρού γλυκού ψεύδους που άρπαξα από τα κορμιά της νιότης μου. Στο τέλος, το ήξερα από τότε, θ' αντίκριζα την αλήθεια και συγκινημένος θα την περιποιόμουν (αυτό με έκανε να θέλω να είμαι καλός άνθρωπος). Και με αυτή τη συνείδηση θα κέρδιζα την αιωνιότητα, όχι τίποτ' άλλο παρά λέξεις, όπως και την ανάμνηση σωσμένη πάνω σε χαρτιά, απ' όλες εκείνες που έμαθα στη διαδρομή. 

Αυτοάνοσο

Με τον ΣΤΑΥΡΟ ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ μιλώντας για την ΠΟΙΗΣΗ
Πόλις Αρτ Καφέ, κέντρο : 8.00 μ.μ.

Ο ποιητής Σταύρος Ζαφειρίου συγκαταλέγεται μεταξύ εκείνων των λίγων σημαντικών συγγραφέων, που ως είθισται (κι επιβάλλεται) αποφεύγει τη μιντιακή «φασαρία», την αυτοπροβολή και την καλλιέργεια της συγχρονίας του, προτιμώντας να επιδοθεί στη γραφίδα του. Η λογοτεχνική πορεία του είναι ουσιώδης, καταγράφεται γραμματολογικά και, το πολύ ευχάριστο, κάθε επόμενο βιβλίο του είναι μια διαφορετική και εξαιρετική έκπληξη.

Τα συλλαλητήρια για συλλαλητήρια...

ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ Εφόσον προερχόμενος από δύο οικογένειες που έδωσαν πολεμιστές σε στιγμές που ήταν Ιστορία και σε ποιότητες και προσδοκίες που λέγονταν δημοκρατία: η έννοια του πατριωτισμού δεν παραχαράσσεται, όπως ούτε η ευθύνη για την ατομική συνείδηση και τη διαχείριση της συλλογικότητας... Τα λογής πανηγύρια με αδιευκρίνιστο διακύβευμα αλλά ως προφανές νεοδεξιό και φασιστικό σημάδι στην ουσία τους, μόνον εθνικό όφελος δεν αποτελούν. (Το ξέρουν καλά τόσο ο «Βασιλάκος» οργώνοντας τη Μακεδονία το 1912 όσο και ο «Ζαβόγιαννης» κυνηγώντας τα κοκορόφτερα του Μουσολίνι στα ηπειρώτικα βουνά το 1941).

L'ASPETTO DI SILENZIO Originato di due famiglie date alla Storia e Democrazia, le quali hanno offerto guerrieri nel nome di patria, si sa che tutto questo non si cambia, anche se rimane propria la responsabilità, individuale e colletiva. La dimostrazione ad Atene, oggi, per quanto si guarda la Macedonia come parte dell'anima e dna greca, si sviluppa a "mostra" della destra contemporanea e dei fascisti... (Ma i genitori, "Basile" attraversando Macedonia in 1912 ed anche "Giannino" inseguendo i fottuti di Mussolini in 1941, sanno di più).

Παναθηναϊκός

Ημέρα ιστορική, επέτειος με το βλέμμα στο μέλλον. 

Αφιερωματικό βίντεο εδώ

(αγωνιούσα)

Ήθελα ν' αναγνωρίζω τη διάρκεια των πραγμάτων μέσα από τις λέξεις. Παρέμενα σιωπηλός για να προσλαμβάνω το νόημα και να κατανοώ την εικόνα των όσων ζούσα. Γνώριζα ότι η Παράδεισος περιέχει την Κόλαση όπως η θάλασσα τις κορυφές των παλιών βουνών. (Η ψυχή αλλάζει χρώματα ενόσω αναπνέω). Αγωνιούσα για τα σώματα, για το ξάφνιασμα του μεγάλου μυστικού και για τη γνώση ότι παραμένω μόνος στο σύμπαν ετούτο. Ονειρευόμουν, τολμούσα να σκεφτώ ότι το άπειρο κατακτιέται επαρκώς. Ήμουν πρόσφορος στα φωτεινά σημάδια κι αντίδοτος στη στάχτη τους. (Η ψυχή δεν επιτίθεται αλλ' ακραγγίζει την άλλην για να υφίσταται ενεργή).

Το Δίκτυο Δημιουργικής Γραφής στη Ρόδο

Το Δίκτυο Δημιουργικής Γραφής (www.dimiourgikigrafionline.com) αποτελεί μια κοινή συνισταμένη για τους συνεργαζόμενους συγγραφείς, Γιώργο Παναγιωτίδη και Βασίλη Ρούβαλη, (διδάκτορας και υποψήφιος διδάκτορας αντίστοιχα, στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας) με κυρίαρχη την αντίληψη ότι η συγγραφή είναι τέχνη, η οποία προϋποθέτει τεχνική και η τεχνική μαθαίνεται κι εξελίσσεται συνεχώς.

H παρουσίαση του τόμου «Οδός Δημιουργικής Γραφής, 2» (εκδόσεις Γραφομηχανή), αυτή τη φορά στη Ρόδο, είναι μια ωραία επιβεβαίωση της ποιοτικής δουλειάς μεταξύ των συμμετεχόντων στα σεμινάρια δημιουργικής γραφής.

Και αυτή την αίσθηση επιτείνει η συνεργασία με τα εκπαιδευτήρια «Ροδίων Παιδεία» - μια αληθινή εστία σχολικής εκπαίδευσης με υψηλά ποιοτικά δεδομένα που εντυπωσιάζουν, εδώ στην άκρη του Αιγαίου (www.rpschool.gr).

Απώτερος στόχος, βεβαίως, είναι η εξέλιξη των μαθητών σε έγκριτους συγγραφείς. Ήδη, από το 2009, πολλοί απ' αυτούς έχουν εκδώσει τα προσωπικά τους, πρώτα βιβλία σε σημαντικούς εκδοτικούς οίκους και έχουν λάβει ποικίλες ενθαρρυντικές διακρίσεις.

Του αηδονιού

Αν και αυτή η νύχτα θα περάσει πάλι. Δεν φαίνεται πια, όπως και η καρδιά του κόσμου, το χρυσόνειρο που δεν ανήκει σε κανέναν μας. Κι όταν ξυπνήσω τότε, «στο κορμί σου, που τρέμει, σαν το κελάιδισμα του αηδονιού»...

*frammento da lirici del grande mio preferito Giuseppe Ungaretti ed una delle parolette preferite del Signor Dionisio Solomos

Το Δίκτυο Δημιουργικής Γραφής, στην Τήνο

Tα ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ διαθέτουν μια ξεχωριστή γοητεία για όλους όσοι αφουγκράζονται τη μεταλαμπάδευση αυτού του στιγμιαίου θαύματος, του μοναδικού και ανεξιχνίαστου, που ονομάζεται έμπνευση. Έχουν γραφεί αμέτρητα κείμενα για τη μούσα και την προσδοκία για ένα αποτέλεσμα ουσιώδες, εκφραστικά όμορφο και νοηματικά δελεαστικό (που κατακτάται, δεν είναι προπατορικό...). Όπως ακόμη, στο πλαίσιο της λογοτεχνικής θεωρίας, η σχετική βιβλιογραφία που αφορά τη Δημιουργική Γραφή αυξάνεται αλματωδώς διεθνώς. Στα καθ' ημάς ελληνικά δε, η Δημιουργική Γραφή περνάει στη φάση της πρώτης ωρίμανσής της ως εκπαιδευτικό μέσον - το κυριότερο όμως, φαίνεται πως οι «καρποί» που αποδίδει η συστηματοποιημένη διδασκαλία, τα επιστημονικά κριτήρια που τη διέπουν καθώς και η προσέλκυση συνειδητοποιημένων «εραστών της γραφής», ξεπερνούν τις όποιες φιλοδοξίες κι ανοίγουν νέους ορίζοντες στην προσέγγιση της λογοτεχνίας...

Το Δίκτυο Δημιουργικής Γραφής (http://www.dimiourgikigrafionline.com) λειτουργεί για περίπου μία δεκαετία με σεμιναριακούς κύκλους γύρω από τη μικρή φόρμα και στην ποίηση. Τα μαθήματα γίνονται είτε σε χώρους (σε ομαδικά τμήματα) είτε μέσω Διαδικτύου (ατομικά στο Skype), ενώ επίσης υπάρχει ενεργό πρόγραμμα σεμιναρίων σε μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου. 

Επιστημονικός σύμβουλος είναι ο συγγραφέας, διδακτορικός-συνεργάτης στο μεταπτυχιακό του ΕΑΠ και της Φλώρινας, Γιώργος Παναγιωτίδης και υπεύθυνος για το Δίκτυο ο εδώ υπογράφων, συγγραφέας και υποψήφιος διδάκτορας στη Δημιουργική Γραφή (Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας). 

*
Η εκδήλωση παρουσίασης του τόμου «Οδός Δημιουργικής Γραφής 2» (Εκδόσεις Γραφομηχανή, 2017) στην Τήνο αποτελεί μία εκ των ανάλογων παρουσιάσεων στην Αθήνα, στο Ηράκλειο Κρήτης και πολύ σύντομα στη Ρόδο, όπου και ο τόπος διαμονής μερικών από τους μαθητές που συμμετέχουν στο βιβλίο. Πρόκειται για ανθολόγηση χαρακτηριστικού δείγματος διηγημάτων τους από τη φετινή σεμιναριακή παραγωγή.

Το σκίρτημα

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ το άλλο ή αυτό, το μοναδικό σκίρτημα, οι βραδιές εκείνες που πιστεύαμε διαρκείς ανάμεσα στις αναμνήσεις μας. Τότε ήταν ανεπαίσθητο, όχι βιαστικό το βλέμμα: ζούσαμε το άπειρο.

Μας ενδιέφερε το αδιανόητο του εαυτού μας. «Η μέγιστη ειλικρίνεια απέναντι στα φώτα είναι ο λόγος για να μην κλείνουμε τα μάτια...», δικαιολογούσα την αμηχανία αντικρίζοντας το «λίγο» και το «πολύ» του κόσμου που δεν καταφέρναμε ακόμη να κατακτήσουμε.

Μας ταίριαζε το αδύνατο, η αναστροφή του δυνάμενου, αυτό που ως ηδονή -πράξη και λογισμός- δεν καταλάβαμε ότι θα κάνει τη ζωή τρόπαιο και τη μοναξιά μας συμπόρευση.

Ιταλικό επίγραμμα του Σολωμού

Το επίγραμμα αφιερώθηκε από τον ποιητή στην Alice Ward, κόρη του Άγγλου ύπατου αρμοστή στα Επτάνησα. Συνδέεται με την αντίστοιχη αφιέρωση στο ιταλικό πεζό σχεδίασμα Il rosignolo e lo sparviere, απευθυνόμενος στον George Ward με τον οποίο διατηρούσε φιλικές σχέσεις στο χρονικό διάστημα που εκείνος υπηρέτησε στην Κέρκυρα (1849-1855). Πρόκειται για σημείωμα πάνω σε χαρτί-απόδειξη συναλλαγής (δημοσιευμένο στα ΑΕ, 546). Είναι γραμμένο σε οκτάβα ρίμα χαρίζοντας μια αίσθηση χαριτωμένης προσμονής που ευοδώθηκε, και αφορά την υγεία της κοπέλας. Η χρονολόγησή του είναι αμφίβολη,* τοποθετημένη μεταξύ 1851 και 1853-1854.

Τούτα τα ρόδα, ευγενεστάτη μου, με γαλήνια όψη

θαύμασέ τα στα πόδια σου ριγμένα,

μα όπως για χάρη σου άνθισαν

από το πλούσιο χώμα της πατρίδας μου

έτσι χαρούμενα από μέσα μου

αναβλύζει η ελπίδα της ανάρρωσής σου,

και καθώς φθάνει μαζί με τον Απρίλη

βλέπω στην πόρτα σου ν’ αφήνει μυρωμένο ένα φιλί.

-

Queste rose, o gentil, deh! con aspetto 

seren tu mira a piedi tuoi cadute; 

ma come le produsse a tuo diletto

di mia patria la terra in sua virtute,

non altrimenti il mio gioioso petto

dà fuor la speme della tua salute,

e April vegg'io che, mentre a te la scorta,

lascia un bacio fragrante alla tua porta.

* Ο Λίνος Πολίτης υποστηρίζει την πρώτη χρονολόγηση καθότι το φύλλο πάνω στο οποίο γράφτηκε το επίγραμμα είναι η πίσω όψη ενός λογαριασμού του 1851. Ο δε Κουαρτάνος υπολόγισε τη δεύτερη χρονολόγηση με δεδομένη την ανάρρωση της κοπέλας ύστερα από μακροχρόνια θεραπεία. Βλ. Διονυσίου Σολωμού, Άπαντα, τόμος δεύτερος: Πεζά και Ιταλικά, έκδ.-σημ.: Λίνου Πολίτη, Ίκαρος, Αθήνα, 1955, σελ. 332.

Το αίσθημα

ΕΙΧΑ ΚΡΑΤΗΣΕΙ για ενθύμιο αυτό το αίσθημα... Για χρόνια πίστευα ότι χάθηκε, άλλωστε δεν αξίζει κάτι, κάπου θα παράπεσε ανάμεσα στα χαρτιά, στις αναμνήσεις, στις προσδοκίες μου. Ήμουν βέβαιος ότι δεν το έζησα αλλά το εμπνεύστηκα σε παραζάλη του ύπνου. Και τώρα, εδώ κρατώντας το προσεκτικά ανάμεσα στα δάχτυλα, αναλογίζομαι την αξία του. Μετουσιώνεται, ωστόσο. Γρήγορα αποκτάει μορφή - έχει πρόσωπο και εκφράσεις, η φωνή του είναι απαλή και γάργαρη, τα χείλη φαίνονται σαρκώδη και σφιχτά, το βλέμμα του με μαγνητίζει. Έχει νόημα; Περικλείει την πρώτη και καθάρια γνώση του κόσμου μου; Δεν γνωρίζω πώς λέγεται, ούτε γιατί έρχεται σ' εμένα ούτε πόσο θα διαρκέσει. Είναι ίσως μια δοκιμασία, σαν τον θάνατο, που μαθαίνει κανείς κατόπιν ότι είναι γεγονός και όχι αρετή, υποφερτή αλήθεια κατά πώς πιστεύουν οι συγγραφείς μετά τόσους αιώνες, ίσως κιόλας μια πρωτοβουλία αναγέννησης που ξεχύνεται στις διαδρομές του νου και παρεκκλίνει από τη λογική μου. 

(στοργικά)

Η επίσκεψη θα διαρκούσε λίγο. Κρατούσαμε αγκαλιές από βότανα, άτσαλα κάπως, καταφθάνοντας σ' αυτό το σημείο του ουρανού που από παλιά ονειρευόμασταν να πλησιάσουμε. Ήμασταν αμίλητοι από τη χαρά μας, ούτε κοιταζόμασταν ούτε αγγίζαμε ο ένας τον άλλο. Στην ατμόσφαιρα πλανιόταν μία φράση καλόηχη -σαν ένα «σ' αγαπώ»  που δεν σημαίνει τίποτε στο στόμα, είναι ανέξοδο- που κανένας δεν θα τολμούσε να την εντοπίσει γιατί γνώριζε ότι τα σύννεφα θα παραμόνευαν για να εμφανιστούν και να χαλάσουν την ποθητή επίσκεψη. Βαδίζαμε ολοταχώς, η ανηφόρα μάκραινε, τα πόδια μας τα νιώθαμε πιο βαριά. Κάποιος παρατήρησε την αλλαγή στον ορίζοντα: το πελώριο κόκκινο χρώμα της ωριμότητας καταλάμβανε αργά, ανεπαίσθητα θαρρείς, τον χώρο του γαλάζιου θόλου. Στραφήκαμε προς την άλλη πλευρά: κι από εκεί ερχόταν το πορτοκαλένιο χρώμα των παιδικών χρόνων μας, λιγότερο βιαστικό. Τρομάξαμε λίγο, σκεφτήκαμε την καταστροφή που ίσως θα επέφεραν εντός μας αυτές οι αλλαγές. Έπρεπε να συνεχίσουμε; Μήπως να επιστρέφαμε πίσω στην πραγματικότητα; Γνωρίζαμε μόνον τις επιθυμίες μας, τον μικρό χρόνο τους, την ταραχή στα σωθικά που προκαλεί το κάθε αναπάντεχο. Γι' αυτό τάχυνε ο βηματισμός μας, κοιτάζαμε τον στόχο μας κατάματα, γνέφαμε ότι όλα καλά, θα έρθουμε εκεί, θα στήσουμε τα -ταπεινά, αρωματικά- λάβαρά μας αλλά, το πιο ωραίο, θα λυτρωθούμε από αυτό το παλιό όνειρο γιατί βαρεθήκαμε να το ονειρευόμαστε και θέλουμε ένα καινούργιο, πιο όμορφο και δοτικό, που θα το επαναλαμβάνουμε στον ύπνο και θα το περιποιούμαστε την ημέρα όπως πρέπει, στοργικά, και θα εξακολουθήσουμε να το αναμένουμε και να το αναμένουμε και να το αναμένουμε, ώσπου να μας επισκεφθεί εκείνο τελικά, να γίνει η αλήθεια μας...

Διαδρομή στη Βραυρώνα, Αττική

Ο χώρος της Βραυρώνιας Αρτέμιδος είναι ιερός. Το αποδεικνύει η περιήγηση, κάθε φορά, από τα χρόνια της ανέμελης παιδικότητας έως την εποχή της δημιουργικής άρνησης σε όποιες καταφάσεις... Ο μικρός ποταμός, ο Ερασίνος, παραμένει εκεί ως σηματωρός με το κελάρυσμά του, με τους νεροκαλαμώνες που πια προεξέχουν πιο χαμηλά στα μάτια, με το νοτισμένο άρωμα του χρόνου.

Το κρώξιμο από τους νυκτοκόρακες, τους πρασινόφρυνους και τους κρυπτοτσικνιάδες «ξυπνάει» την αγώγιμη διάσταση μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος. Στρέφοντας το βλέμμα στα δεξιά του ορίζοντα, εκεί που άλλοτε λαμπύριζαν τ' αμπέλια της αττικής γης, τώρα, από νωρίς οι ιριδισμοί ενός βιαστικού αεροδρομίου.

«Το τελευταίο σημείωμα»

Την αριστερή συνείδηση, αυτήν που εύκολα αποκαλείται αριστεροσύνη, δεν αποδεικνύει ο σκηνοθέτης για τον ίδιο μα ούτε κι αποδεικνύεται για τον όποιο θεατή καθότι πρόκειται μόνον για εσωτερική διεργασία καθόλου συνδεόμενη με την απλή θέαση σε κινηματογραφική αίθουσα...

Η ταινία «Το τελευταίο σημείωμα» του Παντελή Βούλγαρη αποτελεί αποτύπωση μιας λιγότερο γνωστής -και συνειδητοποιημένης- ιστορικής στιγμής: η εκτέλεση των 200 αγωνιστών-αντιστασιακών στην Καισαριανή, λίγο πριν από το τέλος της ναζιστικής και φασιστικής Κατοχής, υπήρξε δηλωτικό γεγονός για μια σειρά από νόρμες συνειδησιακές, ιδεολογικές, αξιακά εμπράγματες.

Η κινηματογραφία του Παντελή Βούλγαρη δεν φαίνεται ότι εξελίσσεται. Μάλλον «οπισθοδρομεί» προς το αφήγημα που πρότερα κατέθεσε με την ταινία «Πέτρινα χρόνια» (1985) - κι εμφανώς υπάρχει αυτή η σύνδεση μεταξύ των δύο έργων του. Πάντως, εάν έλειπαν κάποια αφηγηματικά «στίγματα» που στόχευαν στη συγκινησιακή φόρτιση του θεατή, θα ήταν καλύτερα και σίγουρα κατά πολύ ανώτερα από τις υπονοούμενες πολιτικάντικες αφηγήσεις στην πιο πρόσφατη «Ψυχή βαθιά» (2009). Ωστόσο, «Το τελευταίο σημείωμα» στέκεται εξαιρετικά, υποστηρίζει το διακύβευμά του.

Αλίμονο, η ταινία δεν πρέπει να καλείται να «διδάξει» αλλά να επισημάνει και να ενεργοποιήσει τη μέριμνα για την ιστορική συνείδηση των νεότερων γενιών. Το μήνυμα είναι σαφές: ανάμεσα στα δύο αντίθετα, αντιτιθέμενα συστήματα -του ναζισμού και του κομμουνισμού- υφίστανται τεράστιες διαφορές ακόμη και στις λεπτομέρειές τους. Αυτό καλείται ο θεατής ν' αναλογιστεί.

Αντί επετείου για τον Οδυσσέα Ελύτη

Ο σημαντικότερος συλλογισμός για ό,τι αφορά την παρουσία του Οδυσσέα Ελύτη στη νεοελληνική λογοτεχνία είναι η τομή που επέφερε. Ανώδυνα ή μεγαλόστομα, ετούτο γίνεται κατανοητό - ειδικά επί του παρόντος, όπου και η «αποϊεροποίηση» του στοχασμού και της τέχνης (με στόχο τη διάδοση της «πληροφορίας» και της «επικαιρότητας», με εμπορευματική και ψυχοκοινωνιολογική πρόθεση).

Ο Οδυσσέας Ελύτης προϋποθέτει με το έργο του το στίγμα της τωρινής εποχής, επομένως μέλλει ν' αναγνωσθεί και να μελετηθεί με διάρκεια. Έχει ήδη δημιουργήσει ένα λογοτεχνικό μέρισμα το οποίο μόλις ελάχιστοι ποιητές, τωρινοί (οι εκτός βολικής ιδεοληψίας), αντιλαμβάνονται και αξιοποιούν επαγωγικά...

[2 Νοεμβρίου 1911 - 18 Μαρτίου 1996]

Ο τυφεκιοφόρος Ιωάννης Α. Μάραντος στο μέτωπο...

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΑ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΒΟΥΝΑ υπήρξε από τα πρώτα παιδικά χρόνια μια αφηγούμενη εμπειρία σ' εξέλιξη: σε κάθε ταξίδι προς την Κορώνη, τη μία από τις καθοριστικές πατρίδες μου, ζητούσα επίμονα ή άλλοτε αφηνόμουν στις περιγραφές του παππού γύρω από τη δική του εμπειρία του «Όχι»... Δεν κουραζόταν ποτέ να μου αφηγείται τις διαδρομές στο ελληνοϊταλικό πεδίο της μάχης, αλλά πάντοτε είχα την εντύπωση πως μου έλεγε τη μισή ιστορία του... Ένα σημάδι στο μέτωπο από όλμο, ένα κρανιακό βαθούλωμα που του προκαλούσε πονοκεφάλους και ίλιγγο, τον συντρόφευε έως την αποδημία του...

Εκείνος, ένας δημοκράτης καθόλου μισαλλόδοξος, πολιτικά προοδευτικός χωρίς κομματική ταμπέλα, μου έλεγε ότι ο πόλεμος σε κάνει καλύτερο άνθρωπο - σε κάνει να μαθαίνεις να σιωπάς, ν' αντικρίζεις τις αλήθειες σου, να στέκεσαι ψύχραιμος απέναντι στη φρίκη. Τα έλεγε όλ' αυτά με περίπου αυτές τις λέξεις και πάντοτε αδημονούσα να μου περιγράψει κάποιες από τις μάχες που συμμετείχε, τις οποίες ήλπιζα ότι πιθανώς δεν είχα ακούσει ξανά. Αυτό, στα πέντε αλλά και στα δώδεκα και στα είκοσι της ηλικίας μου, ήταν μια διαρκής αναζήτηση στ' απόκρυφα, σε όλα όσα εκείνος βίωσε αλλ' αρνούνταν ευγενικά (κι ωφέλιμα) να κρατήσει ως μνήμη, χωρίς λέξεις, εντός του...

Στην ωραία μικρή ξελόντζα ανάμεσα στ' αμπέλια και στα λιοστάσια στη Μεγαλαπιδιά, έξω από το χωριό, θυμάμαι τη χλαίνη του από τον Ελληνικό Στρατό. Την είχε κρεμασμένη με μια πρόκα στον πλίνθινο τοίχο - μερικές φορές τη φορούσε κάνοντας δουλειές στο κτήμα, με αποτέλεσμα να τον κοιτάζω και να τον φαντάζομαι ως πολεμιστή στις πλαγιές των βουνών ανάμεσα σε σφαίρες, βόμβες και οιμωγή. (Πέρασαν τα χρόνια, γκρεμίστηκε η ξελόντζα, χάθηκε η χλαίνη).

Οι ιστορίες που μου έλεγε είχαν τον χαρακτήρα παραμυθιού ή και μιας μπορχεσικής διήγησης. Μου απαριθμούσε τα ονόματα λοχαγών, αξιωματικών και άλλων συμπολεμιστών του, τα οποία ενώ τα ένιωθα οικεία, πλέον μου διαφεύγουν -σαν ανάσασμα- και θυμώνω... Κάθε φορά είχα την αινιγματική ψευδαίσθηση πως βρισκόμουν κι εγώ εκεί. Αγωνιούσα όταν έλεγε, για παράδειγμα, για τον δισταγμό των στρατιωτών έξω από τους Αγίους Σαράντα, έως ότου αντιληφθούν την οριστική αποχώρηση των εχθρών, ή για την απόγνωση να μπαίνουν κρυφά στα ελληνικά χωριά παρακαλώντας για λίγο ψωμί. 

Αυτόν τον πόλεμο δεν τον ενέκρινε, τον απεχθανόταν. Και δεν ένιωθε ότι είχε εχθρούς απέναντί του, τους απλούς Ιταλούς στρατιώτες, αλλά ένα σύστημα βαρβαρότητας που ονομάζεται φασισμός. Σιωπηλά συμμεριζόμουν την άρνησή του να μιλήσει ευθέως για τον σκοτωμό των αδελφών μας από την Ιταλία. Ο εχθρός ήταν ο Μουσολίνι - ο παππούς, ένας νεαρός στρατιώτης, στεκόταν πίσω από κάποιο αντικριστό χαράκωμα κι έπρεπε να σκοτώσει για να μην σκοτωθεί…


Η κουβέντα του στεκόταν πάντοτε στην επιστροφή. Οι ατελείωτες ώρες σε δρόμους και χωράφια, κατά μήκος της ακτής του Ιονίου, από τα Γιάννενα έως το σπίτι. Η πεινασμένη ματιά και το ξερό στόμα, ανάκατα με την αγωνία για την έγκυο γυναίκα, για τους γονιούς. Οι Γερμανοί νωχελικοί στα οχήματά τους, κοιτώντας σχεδόν αδιάφορα το μπουλούκι των άοπλων να επιστρέφει. Οι βάρκες στο Αντίρριο, το ανθρώπινο μελίσσι στους στρατώνες της Πάτρας και στον σιδηροδρομικό σταθμό. Η χούφτα με τις ξερές σταφίδες και ένα κομμάτι μπομπότα για να μην λυγίζουν τα γόνατα. Φθάνοντας η πρώτη εικόνα του κάστρου με τα στημένα αντιαεροπορικά των ναζί και τ' αγνάντιο των ντόπιων συνεργατών τους στην τοξωτή πύλη, οι επόμενες μαύρες ημέρες και τα χρόνια...

(ανέμισμα)

ΤΡΙΓΥΡΙΖΑ ΟΠΩΣ τα κοχύλια ανάμεσα σε ξένα, όπου εάν ξεμυτούσα από το δικό μου ‒όπως έγραφε ένας ποιητής‒ θα χανόμουν και δεν θα επέστρεφα ποτέ πίσω. Η τυχαία στιγμή καθόρισε την υπόστασή μου. Με έκανε να παραδοθώ και να εγκαταλείψω αυταπάτες ‒ την ταύτιση, την επιθυμία, τα υπονοούμενα. 

Η πραγματικότητα του εαυτού που μοιραστήκαμε κατόπιν θα γίνει ανάμνηση- ένας περαστικός αστερισμός που απογυμνωμένος καθαγίασε, ή, αλλιώς, κράτησε άφθαρτη την ιστορία αυτή. Και η ύλη; Είναι η επιμονή του σύμπαντος, είπες, ν’ αντιληφθούμε τη συνέχειά μας. Και η συνέχεια; Είναι αυτό που έρχεται, άγνωστο από πού, και ορίζει τον χρόνο πάλι και πάλι. Και ο χρόνος; Είναι η ουσία του εγώ και του εσύ, αυτό που αγνοούμε κι ακόμη δεν κατακτήσαμε.

Εμπρός στ’ ανέμισμα του κόσμου, το ζωογόνο ανατάραγμα που κάποιοι ονομάζουν Θεό, αποζητούμε τον αστερισμό που θα χωρέσει εμάς και αυτά τα λιγοστά˙ όσα αξίζουν. Κι αφαιρώντας την αγωνία για τις παρωχημένες αλήθειες κι αποκτώντας έναν δικό μας ουράνιο θόλο για να ζήσουν τα μάτια μας, κοιτάζοντας...

(διάλογος κάτω από πλάτανο, ορεινός Μορέας)

-Ζάφτει...
-μπίτι για μπίτι
-το σγαρλάνε τα βασκαντούρικα...
-ένα τίναγμα στην απιδιά.
-μπίτι 'σα πέρα
-ζουγούνα τα, καψερέ!
-λάκαε, μώρ' λάκαε
-μια βολά, ποκορωμένο!

Νεραϊδοχώρι, ως προορισμός

Το Νεραϊδοχώρι είναι ένα από τα χωριά που «ορίζουν» τον ορεινό όγκο των Τρικάλων. Ανάμεσα στα έλατα, στις σκιές των κορυφογραμμών και στην αίσθηση ενός ζώντος παρελθόντος. Στον δρόμο από Ελάτη και Περτούλι προς Γαρδίκι.

Πρόκειται για μια μικρή καταφυγή, σε επίπεδο προσωπικό, αφού αποτελεί σημείο «άφιξης», ήδη από το 1995. Όλες οι εποχές του χρόνου, εδώ, δίνουν έναν τόνο ομορφιάς και αντίστιξης με την πραγματικότητα του κοντινού θεσσαλικού κάμπου, των πόλεων, του φλύαρου σύγχρονου ορίζοντα...

Μία ακόμη πτυχή αποτελεί η παρέα με την οποία διανύεται ο χρόνος σ' αυτό το μέρος - τα πρόσωπα ανανεώνονται ή επανέρχονται ως παρουσίες, αναπτύσσονται και αλλάζουν μεγαλώνοντας, όπως και οι διαδρομές στο δάσος, ανάμεσα στην πυκνή βλάστηση, στα ρυάκια και τις πλαγιές. Για τούτο, η κάθε επίσκεψη εμπλουτίζεται από αναμνήσεις -σημεία κοινά και άλλο τόσο διαφορετικά- είτε από κάμποσες εμπειρίες που δραστηριοποιούν τη διάθεση της επιστροφής και της επαναβίωσης του χώρου.

Πάνω απ' όλα όμως, αυτή που αποτελεί αιτία για επαναφορά στο Νεραϊδοχώρι (ή Βετερνίκ, όπως είναι η παλαιότερη ονομασία του) ως διαρκή προορισμό είναι η φιλία, η αληθινή και σημαίνουσα, η αδελφική που κρατάει μια ζωή. Κι αυτό μπορεί να θεωρηθεί μια ισχυρή πραγματικότητα, ανώτερη.

ΝΕΑ ΣΕΛΙΔΑ στο Νεραϊδοχώρι

Με τη ΝΕΑ ΣΕΛΙΔΑ στην Πίνδο, στα 1.280 μ. υψόμετρο, με ψύχρα και με τις πιο αγαπημένες αναγνώστριες...

(η αφθονία στο λίγο)

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ άλλη η έλλειψη, δεν είναι άλλο το μοναδικό σκίρτημα ή εκείνες οι βραδιές που πιστεύαμε ανάμεσα στις αναμνήσεις μας. 

Τότε ήταν σύντομο το βλέμμα, όχι βιαστικό. Μας ενδιέφερε να χαρτογραφήσουμε το αδιανόητο του εαυτού μας. «Η μέγιστη ειλικρίνεια απέναντι στα φώτα είναι ο λόγος για να μην κλείνουμε τα μάτια...», σου δικαιολογούσα την αμηχανία αντικρίζοντας το «λίγο» και το «πολύ» του κόσμου που δεν καταφέρναμε ακόμη να κατακτήσουμε. Μας ταίριαζε το αδύνατο όμως, η αναστροφή του δυνάμενου, αυτό που ως ηδονή -πράξη και λογισμός- θα έκανε τη ζωή τρόπαιο. 

Τώρα το αδιανόητο θα μένει αδήλωτο, προς αναζήτηση και κάποτε προς αποφυγή: γιατί μόνον έτσι θα κριθεί αιώνιο και θα το ταυτίζουμε, δίκαια, με τ' αφουγκράσματα των μυθικών εποχών, την αστρική ομορφιά σου, το «όλον» κάθε υπόσχεσής μου - μ' όλες αυτές τις διαυγείς σκέψεις μας, σε μιαν αφθονία σημαντική. 

(Διαίσθηση)

ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ της περιπλάνησης αυτή τη φορά σβήνουν μέσα στη νύχτα. Είναι τα όνειρα που επιθυμούσαμε αλλά, απραγματοποίητα, τα περιφέρουμε αμήχανα στα στόματά μας. Εκτός από απατηλές ομορφιές και κατορθώματα που μετά θα λησμονήσουμε, θ' ασχοληθούμε πιο πολύ με πράγματα όπως το εγώ μας. Διατηρώ το θάρρος μου γιατί πιστεύω στον πλανήτη που πατάω και σε κοιτάζω χωρίς τα εφήμερα, χωρίς τον κόπο, χωρίς το κύρος ή τις διαρκείς απορίες μου. «Μια αντίθεση συμβολική», λες δυνατά. Για τον μύθο που πλάσαμε, το δυαδικό εγώ ανάμεσα στις τραγωδίες μας, τα ίχνη ενός καταδικασμένου τίποτε που μας ανήκει.

«Σαν να μην υπάρχει εκείνος ο καιρός, ούτ' εσύ ούτ' εγώ, η διάσταση που πάντοτε θα ονομάζουμε όνειρο...». Σε ανακουφίζει αυτή η σκέψη; Θα τη συγχωρήσεις σ' εμένα τον άγνωστο; Θα την πιστέψεις σαν εξομολόγηση κι επόμενο βήμα της περιπλάνησής μας; Στέκομαι ασάλευτος στην εμβέλειά σου, τώρα αποκαλυμμένος, ώσπου να έρθει το φως.

(Άπειρο)

ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΑΝΑΜΕΣΑ βαφτίσαμε «στιγμή ανεύρετη»… Και αναμονή τον ανασασμό στα στόματα, δροσιά το βλέμμα, ανατολή την προσδοκία μας. Θα καταφέρουμε, έλεγες από τότε, αυτή την απόσταση να την αλλάξουμε γιατί η ανησυχία είναι ανθρώπινη, βελούδινη και επιδραστική, σαν την άβυσσο και την κορύφωση που γνωρίζεις. (Ίσως τα αμαρτήματα που έμαθα στο φως ανήκουν σ’ αυτά τα πλεονεκτήματα που σκοτεινά τα κράτησα, ώσπου να καταφθάσεις). Από το δικό σου στήθος αναπηδούν οι μονόκεροι –εάν πιστέψω στα μάγια σου‒ κι από τη φαρέτρα μου η θέληση του απείρου. Είν’ όλ’ εκείνα που τα γελούσαμε τότε, τα αδιανόητα της νιότης, μα νιώθουμε να μας δονούν τώρα και, το πιο άξαφνο, να κατευθυνόμαστε γρήγορα, τόσο κοντά τους.  

(Ποίημα χωρίς τέλος)

Είμαστε οι τεχνήτες του βλέμματός μας, την ώρα του δειλινού, αυτήν που, τώρα, η εποχή αρχίζει να μας θυμίζει τον εαυτό που δεν ήμασταν και νοσταλγούμε και δοκιμάζουμε αντίθετα στο ρεύμα. «Δεν είναι παρηγορία αλλά προσδοκία, είναι τα σημάδια που έχουμε», σου έλεγα μέσα στη σιωπή, στα βήματα γύρω από τον Ερασινό και τις αρχαίες πέτρες που αγαπούσα από τότε - «Είσαι η φωνή των πραγμάτων και η πνοή, η απόρροια του κενού που ευτυχώς υπάρχει, το πέραν της βαρύτητας, το ίδιο το φως», απαντούσες με στόμα κλειστό σεβαστικά -γιατί πρόκειται για όνειρο- απέναντι στον άγιο και στη βοή της λιγοστής νύχτας σου.

ΠΑΡΟΔΟΣ (απόσπασμα)

Ο Εμφύλιος παραμένει εδώ...

Βλέποντας απόψε τη θεατρική παράσταση «Το ξύπνημα της μνήμης» (με την ωραία εικαστική σύλληψη μέρους της παράστασης στους εξωτερικούς χώρους του Γεωπονικού Πανεπιστημίου, από την καλλιτέχνιδα Μαρία Καραθάνου) γίνεται αντιληπτή, για μία ακόμη φορά, η αμηχανία περιφοράς αυτού του «σαρκίου» από νικητές-νικημένους (και όλους μαζί, ηττημένους...).

Ο Εμφύλιος αποσιωπάται όσο γίνεται. Ωστόσο, μία παράσταση (σκηνοθεσία: Μαρία Σάββα) στηριγμένη σε μαρτυρίες παιδιών που βίωσαν το «παιδομάζωμα» κι από τις δύο πλευρές, δεν θα μπορούσε να είναι ό,τι πιο αναμενόμενο στον καθωσπρεπισμό ενός Φεστιβάλ Αθηνών έως πριν από λίγα χρόνια.

Το δεξιό καθεστώς με τη διπλή ικανοποίηση της εκδικητικότητας για δεκαετίες αργότερα όσο και της ψευδώνυμης ελληνικής «ανθοφορίας» (με αστικό πρίσμα, όπως αποτυπώθηκε στις γλυκόχαζες ελληνικές ταινίες του '60) παρέδωσε τελικά τη σκυτάλη στον παπανδρεϊσμό και, πιο πρόσφατα, στην αυθαιρεσία του "Οχι" αντεστραμμένου...

Η παράσταση -με τους εξαιρετικούς ηθοποιούς, σημειωτέον ενεργοποιημένους ακριβώς στο χωροχρονικό στίγμα του ιστορικού γεγονότος, αποτυπώνοντάς το σ' ατομικό και συλλογικό επίπεδο- επιτελεί τον ρόλο της, συγκινησιακά. Κανένας δεν κέρδισε έως τα σήμερα... Οι θεατές έφυγαν με αυτή την επιβεβαίωση στο βλέμμα.

Το διακύβευμα ωστόσο για εκείνη τη γενιά, ανεξαρτήτως της πλευράς στην οποία τάχθηκε τότε, παραμένει έκδηλο: ποιοι, γιατί και πώς... Οι περισσότεροι έχουν αποβιώσει, ωστόσο η σιωπή τους παραμένει, αναμφίβολα, καθηλωτική...

*** Περνώντας προ ημερών από την αρχή της οδού Αμαλίας, απέναντι από την Πύλη του Αδριανού, το βλέμμα σταμάτησε πάλι στις γνώριμες τρύπες στους τοίχους από τα οπλοπολυβόλα που είχαν στηθεί από τον ΕΛΑΣ στον λόφο του Αρδηττού. Ο θείος μου ο Ανδρέας ήταν ένας από εκείνους τους νεαρούς πυροβολητές που θέριζαν «χωροφυλάκους» και «γερμανοτσολιάδες», στα Δεκεμβριανά, καθόσο εκείνοι έβγαιναν μέσα από τα στενά του Μακρυγιάννη, στη γνωστή μάχη. Το έλεγε με καμάρι. Και στην αναρώτηση εάν ξανάβγαινε στο βουνό, απαντούσε καταφατικά. Τι άλλο, άλλωστε;...

Συνέντευξη στην εφημερίδα ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

[«Γραφείον Ποιήσεως», επιμ.: Αντώνης Σκιαθάς - 25 Ιουνίου 2017]

-Ας υποθέσουμε ότι έχετε απέναντί σας τον εαυτό σας όταν ήταν παιδί και πρέπει να τον συστήσετε σε άλλους. Τι θα λέγατε;  Άλλαξε κάτι από τότε;

Το παιδί που ήμουν παραμένει παιδί και τώρα, στην τέταρτη δεκαετία της ζωής μου… Αυτό που άλλαξε, όντως, είναι η δυνατότητα να ορίζω την κάθε εμπειρία, να την «αποθηκεύω» και να την «αξιοποιώ». Ήμουν από τότε συγγραφέας, δεν ήξερα πώς και γιατί, ενώ τώρα γνωρίζω.

-Πώς ακούτε την ποιητική φωνή σας διαβάζοντας τους στίχους σας;

Είναι τα λόγια που αποτυπώνουν τον στοχασμό ενός δημιουργού, ο οποίος αναζητεί διαρκώς ανολοκλήρωτες απαντήσεις σε βασικά ερωτήματα για τον χρόνο, τον χώρο, την ύπαρξη.

-Επίγονο ποιων ποιητών θεωρείτε τον εαυτό σας;

Με αφορά η αντίληψη της ποιητικής έκφρασης που στοιχειοθέτησαν τρεις, ο Γεώργιος Χορτάτσης και ο Βιτσέντζος Κορνάρος ως αναγκαίο παρελθόν κι ο Διονύσιος Σολωμός ως ωφέλιμο παρόν. Ο Οδυσσέας Ελύτης και ο Octavio Paz με παρωθούν στην τόλμη – στον λογισμό δίχως συγκρατημό. Ο Dante Alighieri με καθοδηγεί στη γεωμετρία της φαντασίας. Ο Giuseppe Ungaretti, ο Eugenio Montale και ο Γιώργος Σαραντάρης, μου επιβεβαιώνουν τον μηχανισμό διείσδυσης στον μεταβλητό ψυχισμό μου ώστε πράγματι να μετράω την κάθε λέξη ‒πάντοτε‒ ως μονάδα νοήματος, εικόνας και συμβόλου.

-Η ποίηση αδικεί τον ποιητή καθώς δεν μπορεί να τον θρέψει. Εσείς πώς την αντιμετωπίζετε επαγγελματικά στο βίο σας;

Η Ποίηση βρίσκεται εκεί – στο περιχαρακωμένο πεδίο της συνείδησης για τον κόσμο και στην απόπειρα για μια διατύπωση του κόσμου από τον δημιουργό. Ως διανοητική εμπειρία δεν συγκρίνεται και δεν οριοθετείται˙ ως βιωματική συνθήκη πρέπει να είναι προφυλαγμένη, εν σιωπή και αφανής, έξω από τις άλλες πραγματικότητες που συνθέτουν την καθημέρα. Κάθε τι άλλο στη «διαχείριση» της Ποίησης από έναν ποιητή αποτελεί αυτογελοιοποίησή του και ένδειξη πρόσκαιρης, επιδερμικής επαφής μ’ εκείνην. 

-Πώς σας επισκέπτονται οι ιστορίες που γράφετε γι’ αυτές;

Το βλέμμα σε συνάρτηση με τη μελέτη ή, αλλιώς, η όξυνση της παρατηρητικότητας μαζί με την ενδοσκόπηση κι ακόμη ο προσδιορισμός της δημιουργικής στόχευσης, νομίζω, είναι αυτά τα στοιχεία που ενεργοποιούν την έμπνευση. Συνήθως πρόκειται για μια εκφραστική «καταρροή» που αποτυπώνεται σε λίγο χρόνο – όμως ακολουθεί βασανιστικά η επεξεργασία αυτού του υλικού, διότι απλώνεται χρονικά περιπλέκοντας αμφιβολίες, αγωνίες, παραιτήσεις, αμφισημίες, ενθουσιασμούς, βεβαιότητες…

-Η αρματωσιά των ποιητικών σας διαδρομών σε τι διαφέρει από αυτές των ομότεχνών  σας;

Ο δημιουργός μοιάζει με τον αθλητή που τρέχει στον διάδρομό του, συγκεντρώνεται στον βηματισμό του αλλά έχει κι ένα πεταχτό βλέμμα στους άλλους κατά τη διάρκεια της κούρσας… Επικεντρώνοντας στην τωρινή συγχρονία της ελληνικής ποίησης λοιπόν, διακρίνω παρόμοιες ανησυχίες από κάποιους ομοτέχνους, προσπαθώ να ερμηνεύω την ποιητική τους. Και λέω ότι η ποιητική προσλαμβάνουσα διαφέρει απόλυτα από τον έναν στον άλλον. Ένα άλλο θέμα είναι η ηθική του καθενός απέναντι στην ίδια την ποιητική τέχνη όσο και απέναντι στους αναγνώστες-δέκτες του διαχρονικά. Ετούτο το τελευταίο με απασχολεί πολύ περισσότερο απ’ όσο θα σκεφτόμουν στα πρώτα βήματά μου.

-Ο χώρος της ποίησης και της λογοτεχνίας, όπως έχει δείξει η ιστορία, είναι τόπος μικρών και μεγάλων αψιμαχιών. Εσείς πώς τις βιώνετε;

Η μόνη αψιμαχία που αξίζει τον κόπο είναι αυτή που αφορά τα προτάγματα της κάθε εποχής. Όχι για τους ποιητές μεταξύ τους. Τα συντεχνιακά «μαχαιρώματα» δεν ωφελούν κανέναν, είναι χάσιμο χρόνου και ενέργειας.

-Η ποίηση έχει διάρκεια και διαδρομή. Εσείς πώς έχετε σχεδιάσει την πορεία σας προς την ολοκλήρωση του έμμετρου αγώνα που επιτελείτε;

Η απάντηση είναι δύσκολη. Θα είμαι ευχαριστημένος εάν όντως το πρίσμα του χρόνου αναδείξει τον κόπο μου. Θα ήθελα κάποια στιγμή να βάλω μια τελεία, να σταματήσω συνειδητά. Και προς το παρόν, τίποτε άλλο δεν σχεδιάζω παρά την πρόθεση για το κάθε επόμενο βιβλίο που θ’ αποτυπώνει μια προσωπική εξέλιξη εντός της Ποίησης.

-Στον επέκεινα χρόνο πού νομίζετε ότι θα βρίσκατε το πορτρέτο που ο ίδιος φιλοτεχνείτε;

Αυτό θα απαντηθεί από άλλους, την κατάλληλη στιγμή…

-Πώς ορίζετε το ποίημα που «αντέχει τον χρόνο»;

Είναι η ποιητική δημιουργία που στοχεύει και επιτυγχάνει να διατυπώσει το περίγραμμα μιας εποχής. Όπως δεν συμβαίνει τώρα… όπου η νεωτερικότητα έχει κλείσει τον κύκλο της, τα πνευματικά δεδομένα αλλάζουν στον εικοστό πρώτο αιώνα, η ανθρώπινη κατάσταση μπαίνει σε νέες ατραπούς διά της κοινωνίας και της ιδεολογίας, αλλ’ όμως η πλειάδα των Ελλήνων ποιητών «ατενίζει» ακόμη τον σεφερικό λόγο. Το ποίημα για να «αντέξει» προϋποθέτει ταυτότητα από τον δημιουργό, δηλαδή οξυδέρκεια και λόγο καθαρό, κι ακόμη μαεστρία στην καταγραφή της διαχρονίας με «ένδυμα» τη συγχρονία. Σ’ ένα δεύτερο επίπεδο της κουβέντας αυτής, λίγοι-ελάχιστοι δημιουργοί καταφέρνουν να γίνουν κλασικοί, να εκφράσουν με τον λόγο τους την πρωτοπορία στην εποχή τους και να χαρακτηρίσουν το παρόν για τους κατοπινούς…