(Βινιέτα για τους οραματιστές)

Εμείς δεν αρκεστήκαμε σ' αυτά. Προτιμήσαμε το παράλογο και διασχίσαμε τον χρόνο με μόνο εφόδιο τη φωτεινότητα του βλέμματός μας. Ξέρουμε ότι μας περιφρονείτε, είμαστε απόκληροι και ξεκομμένοι από τη συνήθη τελειότητά σας. Αλαζονευόμαστε όμως, αδιαφορούμε και, το πιο ωραίο, σας κρυβόμαστε.

Αυτά τα είπαμε. Όχι φωναχτά, όχι αλλιώς, σιωπηλά και υποχθόνια. Τα γράψαμε αφού τα βιώσαμε εμείς, με χώμα και σάλιο και ανέμους και σάρκα. Τα κατακτήσαμε και γι' αυτό όλα πήραν το δικό τους νόημα. Είμαστε ευτυχείς και αλήτες γιατί παραμένουμε αγνώμονες, ακόμη μαθαίνουμε, ακόμη αναζητούμε κι ακόμη υστερούμε.

Νομίζετε ότι ασφυκτιούμε. Αυτή είναι η οδύνη σας. Αφουγκράζεστε την ένταση της χαράς που την αντλούμε διαυγή από το τίποτε. Αναρωτιέστε για τον φόβο που εμείς αγκαλιάζουμε για να τον μετουσιώσουμε σε έρωτα (γλυκό πόνο). Πιθανολογείτε τα αδιέξοδα που δεν υπάρχουν αφού εμείς τα προλαβαίνουμε, τα ακυρώνουμε χτίζοντας τους ανεμόμυλούς μας.

Εμείς δεν αρκεστήκαμε σ' αυτά. Προτιμήσαμε τα ψελλίσματα, τους κόσμους, τις συναύγειες. Ξέρουμε τα αινίγματα που εσείς δεν θα μάθετε ποτέ να λύνετε γιατί ποτέ δεν γίνατε αίνιγμα.

(Βινιέτα για τους δικαιούχους)

Δεν είχαμε άλλο από αυτό το όνειρο. Ατενίζαμε τη δόξα, δεν νιώθαμε φόβο (σαν τον Πούσκιν τον ποιητή). Ήμασταν αλλιώτικοι εμείς ή ο κόσμος άλλαζε χωρίς τη στατική εικόνα μας. Ονειρευόμασταν.

Το εύκολο ήταν τώρα να λησμονήσουμε, να το αδικήσουμε: απ' αυτό ξεκίνησε ο χαρωπός εαυτός μας. Με τόσες απορίες, αλλόκοτες κουβέντες, ερωτήσεις κι ανασασμούς, σε αυτό καταλήξαμε. Μα όταν προβάλει η αυγή, να το θυμόμαστε σίγουροι, πρέπει να μην επιτρέψουμε άλλο κανένα, το κακό, να μας πλανέψει. Κι όπως τότε, ν’ ατενίσουμε την απλότητα, να νιώσουμε την αγωνία σαν δώρο, να ηττηθούμε ως ηγέτες ή δούλοι. Να μάθουμε, διάολε, ότι περνάμε απ’ εδώ ως στιγμιαία είδωλα πάλι και πάλι και πάλι, οφείλοντας ν’ απορροφάμε όλα τα χρώματα, να γευόμαστε όλες τις επιθυμίες κι όλα τα αινίγματα της ύπαρξής μας. Γιατί ίσως αργότερα –ως περιπτώσεις ανάμνησης– θα δικαιούμαστε την ευτυχία, αλλά εις μάτην: δεν θα 'χουμε φωνή ούτε χέρια για να την πανηγυρίσουμε.

[Αφήγημα από την επερχόμενη συλλογή «Αλλόκοτες ιστορίες», 2019]

Τίτλοι στη σειρά δοκιμίου : (.poema..) εκδόσεις

(Βινιέτα για τους σκιασμένους)

Ενίοτε το μαύρο συμπράττει με το λευκό για τη διφορούμενη θέα της ζωής. Κι είναι τότε η εντύπωση αυτή, αδιαπέραστη σαν πέτρα, που καταλήγει ομολογία: «Τι θ' αφηγηθείς μετά;», «Πότε θα προσφέρεις εκείνο που τώρα αναζητείς στο άλλο εγώ;», «Πού θα πιστεύεις: στον θεό του μισού φωτός ή στον αντίθεο του άλλου μισού;».

(Αντί λεζάντας)

Όλα γυρίζουν εδώ, οι εγώ και οι εσύ. Σε κύκλο αψεγάδιαστο, νοερό κι ανόητο. Μένει η φυγόκεντρος, αυτή που ίσως φέρει εγγύτερα στους εμείς... (Ένας ορισμός της ποίησης, ως τέχνης άμεσης κι επείγουσας).

(Βινιέτα για τους λίγους πολλούς)

Τραγουδώντας: Κοιτάζοντάς σε βλέπω το τίποτε, βλέπω την πράξη και τη γέννα, τη σκιά, βλέπω στο σκοτάδι το φως ή τον τυφλό εαυτό μου, βλέπω την παράνοια που δεν αγόρασα και τα χρώματα που με έβαψαν αλλόκοτο, βλέπω εσένα παράξενη, βλέπω εμένα στο επέκεινα, βλέπω τα μικρά σημάδια και τα χνώτα στον χρόνο, βλέπω τα δάκρυά μου κρυμμένα γιατί είμαι άντρας, βλέπω εσένα επιθετική γιατί σου είπαν αλλιώς (να είσαι μια όμορφη άσχημη)...

Σιωπώντας: Αναπνέοντας στην παράξενη διαδρομή, λιγοθυμώ στο τίποτε που πάλι άφησες στο σύμπαν που σου χάρισα, λιγοθυμώ στη σιωπή γιατί ξέρω να φωνασκώ, λιγοθυμώ στα όρια, στις μαγείες, στα λημέρια σου, λιγοθυμώ γιατί δεν ανέχομαι το χθες και το σήμερα, λιγοθυμώ και στα μέλλοντα γιατί είμαι ανίκανος να τα καταστρέφω, λιγοθυμώ στους λήγοντες, στα νούμερα, στο κέρδος μου, λιγοθυμώ στ' ακατανόητα προτού αναστηθώ στα αληθινά (γιατί έμαθα να είμαι άσχημα όμορφος)...

Tραγουδώντας και σιωπώντας, κοιτάζοντας και αναπνέοντας, βλέπω και λιγοθυμώ - τραγουδώντας και σιωπώντας, κοιτάζοντας και αναπνέοντας, βλέπω και λιγοθυμώ... (ρεφρέν σ' επανάληψη έως κατάπτωσης).

(Αντί λεζάντας)

Η ζωή των πραγμάτων και η ψυχή τους. Αυτό που αγνοούν και κρατούν σιωπηλά, παραμορφωτικά στο βλέμμα, ανάμεσα στις γραμμές. Ποιος συμμετέχει περισσότερο σ' αυτό το συναίσθημα;

Οι έπαινοι είναι συγκαιρινοί. Θ' απομείνει, ως φαίνεται ιστορικά, η αρμονία μεταξύ των χρονικών σημείων. Άλλοι μιλούν για την αυταπάτη κι άλλοι για τη δικαιοσύνη της ευτυχίας. Αρκεί επομένως η γενναιοδωρία της θυσίας;

Το τίποτε είναι επιβεβαίωση έναντι των πάντων. Μοιάζει με εξουσία ή στιγμιαία θέωση. Είναι πρωταρχική η αλήθεια ή απλώς την αγνοούσα. Θα 'ναι αδιανόητη όποια άλλη εξομολόγηση, για όσο δεν μου απαντάει: «Σε αγάπησα τότε;».

Εκδόσεις Δημιουργικής Γραφής

Ενώ οι παρουσιάσεις βιβλίων εμφανίζουν διακυμάνσεις ενδιαφέροντος για το βιβλιόφιλο κοινό (ή και για τους ίδιους τους συγγραφείς που εμπλέκονται σ' αυτές τις εκδοτικές βραδιές) είναι απαραίτητες για την προβολή του έργου. Και όταν αυτές οι παρουσιάσεις διαθέτουν ουσία, τότε είναι πράγματι μια στιγμή γόνιμη. 

Με αυτές τις σκέψεις έκλεισε η εκδήλωση που οργανώθηκε στο κέντρο της Αθήνας, στο «Εναστρον» της οδού Σόλωνος. Με το βιβλίο, το τρίτομο εγχειρίδιο, του Διονύση Λεϊμονή που αφορά την άσκηση της Δημιουργικής Γραφής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. 

Εάν μεταπολεμικά η Δημιουργική Γραφή γνώρισε άνθηση που ξεπέρασε τα όρια της φιλολογικής ανεκτικότητας κι έπλασε ένα συγγραφικό δυναμικό ανθρώπων με γνώση της τέχνης τους, τόσο θεωρητικά όσο και εμπράγματα, η τωρινή πραγματικότητα του 21ου αιώνα επιβάλλει μια σειρά από εκτιμήσεις: 1. Η Δημιουργική Γραφή ενισχύει τη δυναμική της ικανότητας (ταλέντου) και ταυτόχρονα σχηματοποιεί τη διαχείριση κανόνων και εκφραστικών μέσων, 2. Η Δημιουργική Γραφή πλάθει αναγνώστες της λογοτεχνίας οι οποίοι διαθέτουν ικανές δεξιότητες τεκμηρίωσης, κριτικής αποτίμησης και αντίληψης για τα έργα της γραμματείας (ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, σενάριο, στιχουργική), καλλιεργώντας, με άλλα λόγια, τις ευαίσθητες «ακκίδες» που απαιτούνται για την ποιοτική πρόσληψη του συγγραφικού λόγου, 3. Η Δημιουργική Γραφή δίνει προτεραιότητα στην εξάσκηση της ψυχολογικής διαδικασίας που αποτελεί η ενασχόληση με ένα αντικείμενο, όπως τη συγγραφή, με απτά αποτελέσματα, αφού η δημιουργικότητα είναι μια ευαγής διανοητική λειτουργία.

(βινιέτα ΙΙ)

ΤΟΤΕ ΜΟΝΟΝ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ετούτο: στην ησυχία από την ανυπαρξία ενός ορίζοντα εμφανίζεται εκείνη. Γεννημένη για τ' άστρα, επιβλητική, ριζωμένη στις σκιές της πράσινης γης, μιλάει λίγο. Το αίνιγμά της, απροσδόκητο εκτός από άλυτο. Και μέσ' στ' αρώματα της εποχής, με τους γλουτούς της αλμυρούς, το αποτύπωμά της μεταλλάσσεται σε αποψινή φωταψία...

Δύο σαρανταρικές εκδόσεις

Με την προκείμενη έκδοση του δοκιμίου και των μεταφράσεων σε ιταλόφωνα ποιήματα του Γιώργου Σαραντάρη κλείνει ένας κύκλος προσέγγισης της ποιητικής του. Πρόκειται για ποιητή και στοχαστή που «συνομιλεί» με την προσωπική θεώρηση της συγγραφικής λειτουργίας κι έχει, αναμφίβολα, αποτελέσει σημείο αναφοράς στις προσλαμβάνουσές μου για τον λόγο της ποίησης, τον λυρισμό, τον στοχασμό και την αισθητική.

Η ενασχόληση με τον σαρανταρικό λόγο φθάνει στα χρόνια της φοιτητικής «μέριμνας» για τη λογοτεχνία, ως πεδίο γνωσιακό, ακαδημαϊκό, αλλά και ως υποδομή για τη συγγραφική πορεία που ακολούθησε.

Η πρώτη έκδοση (2004, στις Εκδόσεις Γαβριηλίδη) αφορά στην ανθολόγηση ποιημάτων του Σαραντάρη, σύμφωνα με τις επιταγές της ευρηματικής σειράς «Εκ νέου», του εκδοτικού οίκου. Τα ελληνόφωνα ποιήματα εμφανίζουν ποιοτικές διακυμάνσεις συναρτώμενες με τις αναγνωστικές αναζητήσεις αλλά και την εμπέδωση της ελληνικής, ως δεύτερης γλώσσας του. Η ανθολογική πρόθεση υπήρξε αυτοπεριοριστική, δεδομένης της έκτασης που δινόταν τυπογραφικά. Ωστόσο, κρίνεται αναγνωριστική και σφαιρική. 

Την επαύριο αυτής της κυκλοφορίας κυοφορήθηκε η ιδέα για ανθολόγηση των ιταλόφωνων ποιημάτων του. Το εγχείρημα φάνηκε εξίσου δύσκολο, εξ αυτού και η αναβλητικότητα στη συνέχεια. Την τελική αφορμή, ωστόσο, αποτέλεσε η εκπόνηση διπλωματικής εργασίας στο ΠΜΣ Δημιουργική Γραφή στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Στην πρόσφατη έκδοση (2019), και πέραν της μελέτης, έγινε επιλογή είκοσι πέντε ποιημάτων ανάμεσα σε πολλαπλάσια που στο μεταξύ διάστημα αυτών των χρόνων είχα μεταφράσει (και θα παραμένουν αδημοσίευτα). 

Η μόνη βεβαιότητα που μπορώ να υποστηρίξω είναι η πεποίθηση της περαιτέρω ενασχόλησης με την ποίηση και τον στοχασμό του Σαραντάρη από άλλους, κατοπινούς αναγνώστες του. Το έργο του προσφέρεται για διερεύνηση, για νέες προοπτικές στην προσέγγισή του. Αυτά τα δύο βιβλία είναι προϊόν θέρμης, θαυμασμού και πεποίθησης για την αξία του ποιητή. 

Έκδοση Γιώργου Σαραντάρη (δοκίμιο και μεταφράσεις)

Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΔΟΚΙΜΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ αποσκοπεί στη σκιαγράφηση του γνωστού-άγνωστου αλλά και σημαίνοντος εκπροσώπου της «Γενιάς του 1930», Γιώργου Σαραντάρη. Προσωπικότητα με εμβληματική παρουσία στα ελληνικά και στα ιταλικά γράμματα, με σκέψη στοχαστική και γραφίδα μοντερνιστική, κατέθεσε ένα έργο πολυεπίπεδο (ποιητικές συλλογές, δημοσιεύσεις, κείμενα, φιλοσοφικά δοκίμια, μεταφράσεις, κριτικογραφία), συναρτώμενο από τις εξελίξεις στα ευρωπαϊκά γράμματα κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου.

Στο πλαίσιο αυτό οργανώνεται η προσέγγιση της ποιητικής του. Συγκεκριμένα, εξετάζεται: α. η επίδραση που δέχθηκε από κορυφαίους δημιουργούς του 20ού αιώνα, β. η πρόθεση να μεταλαμπαδεύσει το γνωσιακό πεδίο του στις τάξεις των νέων ποιητών που «έβγαιναν» από την παλαμική και καρυωτακική επίδραση, γ. το ζήτημα της γλωσσικής επιλογής (μεταξύ ιταλικών και ελληνικών, με όσες συνδηλώσεις υφίστανται επίσης στην περίπτωση της σολωμικής διγλωσσίας), δ. η εξελικτική πορεία του ως διανοουμένου μέσα από το πρίσμα της σύγχρονης και της μεταγενέστερης κριτικής.

Στο δεύτερο μέρος της έκδοσης προτείνεται η ανθολόγηση 25 επιλεγμένων ποιημάτων, πρωτότυπα γραμμένων στα ιταλικά και παρουσιασμένων σε ελληνική μετάφραση. Πρόκειται για ένα δείγμα από το εκτενές έργο του ποιητή —παρά τις παρατηρούμενες διαβαθμίσεις ωρίμανσής του— το οποίο αναδεικνύει αγωνιωδώς, όσο και εμφατικά, τις προθέσεις του καθώς έκανε λόγο για τη γλώσσα ως πατρίδα του ποιητή, για την ηθική υπόσταση και τον σεβασμό που της οφείλει, για τα δικά του αισθήματα απέναντί της, για την ουσία της που τον τρέφει. Τέλος, εκτός ήδη από τη βιβλιογραφία παρατίθεται εκτενές εργοβιοχρονολόγιο, καθώς και παράρτημα με φωτογραφικό υλικό.

[Το βιβλίο κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τα τέλη Ιανουαρίου. ISBN: 978-618-5142-31-5]

(Αντί λεζάντας)

Σου απευθυνόμουν απόψε όπως ένας θεός που δεν ξέρει πώς ακριβώς να βασιλεύσει στα σωθικά σου... Κι εσύ έραινες τα χρώματα, τη λίγη αρμύρα που περισσεύει, τις πολλές λέξεις μου. Ύστερα με φυσούσες στο στόμα, κοιμόσουν κατόπιν, ξυπνούσες με την υπόσχεση της απόστασης. Τι ζούμε άραγε;

Ύστερα κοίταξες σ' εκείνο το σημείο, στο απόλυτο αίνιγμα. Ίσως ήταν αυταπάτη, ίσως υστέρημα και προσμονή. Τότε μιλήσαμε.

Δεν υπάρχει μάρτυρας. Εδώ θα στεκόμαστε, σε κάθε εποχή. Έχω στήσει το βλέμμα μου, μερικές λέξεις των ποιητών για τις ηπείρους και τους ήλιους τους˙ βρίσκεσαι «λαθραία μέσα στον Παράδεισο», όπως έλεγες, κι αναμένεις αυτό που θα μου συμβεί. Όλα ερμηνεύονται και βιώνονται σαν παραμύθι, για την ειμαρμένη μου κι εσένα.

(στοργικά)

Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ θα διαρκούσε λίγο. Κρατούσαμε αγκαλιές από βότανα, άτσαλα κάπως, καταφθάνοντας σ' αυτό το σημείο του ουρανού που από παλιά λογίζαμε να πλησιάσουμε. Ήμασταν αμίλητοι από τη χαρά˙ ούτε κοιταζόμασταν ούτε αγγίζαμε ο ένας τον άλλο. Στην ατμόσφαιρα πλανιόταν μία φράση καλόηχη -σαν ένα «σ' αγαπώ»  που δεν σημαίνει τίποτε στο στόμα, είναι ανέξοδη- που κανένας δεν θα τολμούσε να την εντοπίσει γιατί γνώριζε ότι τα σύννεφα θα παραμόνευαν για να εμφανιστούν και να χαλάσουν την ποθητή επίσκεψη. Πηγαίναμε ολοταχώς, η ανηφόρα μάκραινε, τα πόδια μας τα νιώθαμε πιο βαριά. Κάποιος διέκρινε την αλλαγή στον ορίζοντα: το πελώριο κόκκινο χρώμα της ωριμότητας καταλάμβανε αργά, ανεπαίσθητα θαρρείς, τον χώρο του γαλάζιου θόλου. Στραφήκαμε προς την άλλη πλευρά: κι από εκεί ερχόταν το πορτοκαλένιο χρώμα των παιδικών χρόνων μας, λιγότερο βιαστικό και ζεστό. Τρομάξαμε λίγο, σκεφτήκαμε την καταστροφή που ίσως θα επέφεραν εντός μας αυτές οι αλλαγές. Έπρεπε άραγε να συνεχίσουμε; Μήπως να επιστρέφαμε πίσω στην πραγματικότητα; Γνωρίζαμε μόνον τις επιθυμίες μας, τον μικρό χρόνο τους, την ταραχή που στα σωθικά πάντα προκαλεί το αναπάντεχο. Γι' αυτό ταχύναμε τον βηματισμό μας. Κοιτάζαμε τον στόχο μας κατάματα, γνέφαμε ότι όλα καλά, θα έρθουμε εκεί, θα στήσουμε τα -ταπεινά, αρωματικά- λάβαρά μας αλλά, το πιο ωραίο, θα λυτρωθούμε από αυτό το παλιό όνειρο γιατί βαρεθήκαμε να το ονειρευόμαστε και θέλουμε ένα καινούργιο, πιο όμορφο και δοτικό, που θα το επαναλαμβάνουμε στον ύπνο και θα το περιποιούμαστε την ημέρα όπως πρέπει, στοργικά, και θα εξακολουθήσουμε να το αναμένουμε και να το αναμένουμε και να το αναμένουμε, ώσπου να μας επισκεφθεί εκείνο τελικά, να γίνει η αλήθεια μας...

[προσωπική συμμετοχή στον τόμο]

Μια συνέντευξη με τον Άμος Οζ

Η αναγγελία του θανάτου του Ισραηλινού συγγραφέα Άμος Οζ ακούστηκε παράδοξη, με την έννοια μιας «αιωνιότητας» για ανθρώπους και συνθήκες, δεδομένα γνώριμα στη σκέψη... Είναι μερικά χρόνια πια περασμένα, από τότε που συναντηθήκαμε στο Τελ Αβίβ. Αυτό που απομένει ως «κατακάθι» του χρόνου, στις 4-5 φορές που βρεθήκαμε και συζητήσαμε σε κοινά ταξίδια ή συναντήσεις, είναι το σκληρό βλέμμα του αλλά και η αίσθηση της νευρώδους γραφής του παρά τη συνολική πραότητα της φιγούρας του και της εγνωσμένης πνευματικής του αναζήτησης. Η συνέντευξη που ακολουθεί πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2001, ήταν η πρώτη από τις άλλες δύο που ακολούθησαν. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία». 

Τον Αμος Οζ έχει την ευκαιρία να γνωρίζει το ελληνικό αναγνωστικό κοινό, καθώς ήδη κυκλοφορούν έξι βιβλία του στη γλώσσα μας, ενώ αυτές τις μέρες προστέθηκαν ακόμη δύο: το μυθιστόρημα «Η ίδια θάλασσα» και το λογοτεχνικό δοκίμιο «Η αρχή της ιστορίας» (και τα δύο από τις εκδόσεις Καστανιώτη).

Γεννημένος το 1939 σε μια φτωχογειτονιά της Ιερουσαλήμ και μένοντας για πολλά χρόνια σε κιμπούτς (κοινοβιακά οικοδομικά συγκροτήματα), σπούδασε φιλοσοφία και λογοτεχνία ενώ έκανε διδακτορικό στην Οξφόρδη. Σήμερα διδάσκει λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο Μπεν Γκουριόν και τα βιβλία του, μεταφρασμένα σε πολλές γλώσσες, γνωρίζουν παγκόσμια αποδοχή κι εκτίμηση. Θεωρείται ο αντιπροσωπευτικότερος συγγραφέας της σύγχρονης εβραϊκής λογοτεχνίας και, παράλληλα, ένας από τους πιο δραστήριους διανοούμενους στο θέμα της ειρήνης στη Μέση Ανατολή. 

Ο Ισραηλινός συγγραφέας (που το πραγματικό του όνομα είναι Άμος Κλάουσνερ) βρέθηκε προχθές στην Αθήνα για την παρουσίαση των δύο βιβλίων του στο Κέντρο Λόγου και Τέχνης «104», για τα οποία μας είπε ότι «η μετάφρασή τους στα ελληνικά είναι για μένα κάτι συναρπαστικό. Πιστεύω ότι γενικά η μετάφραση μοιάζει με τη μουσική εκτέλεση ενός κοντσέρτου για βιολί από πιάνο, αρκεί το ένα όργανο να μην προσπαθεί να βγάλει τους ήχους του άλλου. Σ’ αυτή την περίπτωση, η μετάφραση έχει αξία και μου αρέσει να μεταφέρονται τα βιβλία μου σε διάφορες γλώσσες που δεν καταλαβαίνω. Έτσι νιώθω ότι ταξιδεύω στις χώρες αυτές όχι ως τουρίστας αλλά ως διεισδυτικός παρατηρητής των συνηθειών κάθε λαού».

Για το δοκίμιο «Η αρχή της ιστορίας» ισχυρίζεται χαμογελώντας ότι είναι μια απολαυστική θεώρηση της τέχνης της γραφής αλλά και της πρόκλησης της ανάγνωσης. Αναλύει το ζήτημα της καθοριστικής πρώτης παραγράφου, που για τους συγγραφείς αποτελεί δυσκολία σημαίνουσα, αν όχι βασανιστική. Η αρχή έργων από διάσημους συγγραφείς όπως ο Γκόγκολ, ο Κάφκα, ο Τσέχωφ, ο Γκαρσία Μάρκες, ο Κάρβερ, δίνουν στον Άμος Οζ την αφορμή να εξηγήσει τη δύναμη της αρχής ενός πεζογραφήματος ως το ήμισυ του παντός, αφού ο σκοπός είναι να κεντρίσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, να τον εμπλέξει στον ευφάνταστο και μυστηριώδη κόσμο της λογοτεχνίας. Στο ερώτημα αν η αρχή κάθε μυθιστορηματικής ιστορίας αποτελεί ένα είδος συμβολαίου μεταξύ συγγραφέα κι αναγνώστη απαντάει ότι «πράγματι πρόκειται για σκληρό συμβόλαιο, γιατί ο συγγραφέας πρέπει να πείσει τον αναγνώστη για το τι πρόκειται να του προσφέρει. Μεταξύ τους αναπτύσσεται μια ερωτική διάθεση που πρέπει να έχει καλή συνέχεια. Γι’ αυτό, ελπίζω το δοκίμιό μου να διαβάζεται απ’ όλες τις πλευρές αποτελώντας ένα χρήσιμο ερμηνευτικό εργαλείο». 

 «Η ίδια θάλασσα» είναι το πιο πρόσφατο μυθιστόρημα του Άμος Οζ. Η διεθνής κριτική το εκθείασε και έχει γνωρίσει μεγάλη αναγνωστική απήχηση. Ανοίγει έναν νέο κύκλο στις εκφραστικές αναζητήσεις του συγγραφέα καθώς πρόκειται για βιβλίο τολμηρό, με ευρηματική δομή, σύγχρονη θεματολογία και χιούμορ. Ο ίδιος θεωρεί ότι πρόκειται για το πιο αντιπροσωπευτικό βιβλίο του: «Είναι ένα παιχνιδιάρικο βιβλίο, που γράφτηκε με χαμόγελο. Περιέχει αγάπη, απώλεια, πόθο, μοναξιά, νοσταλγία. Ήθελα να ξεπεράσω τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ ποίησης και πεζού κειμένου, πρόζας και μουσικής. Μοιάζει με τη δομή έργου μουσικής δωματίου. Οι ήρωές μου συνδυάζονται μεταξύ τους σαν τα μουσικά όργανα σε μια συνεύρεση οργιαστική και διεισδύουν ο ένας μέσα στον άλλο με κάθε τρόπο». Έχει περάσει στη χρήση μιας νέας φόρμας όπου προΐσταται η σύντομη, κοφτή αφήγηση, ο λυρισμός και το μέτρο, η απουσία χώρου και χρόνου ο ποιητικός ρυθμός που «γλυκαίνει» την πρόζα του απροσδόκητα. Ντελικάτος χειρισμός του έρωτα, παρωδιακή αντιμετώπιση των σχέσεων, αυτογνωσία και συνειδησιακή βυθοσκόπηση, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά στοιχεία του μυθιστορήματος που κατά τον ίδιο «αποτελεί μια μουσική νουβέλα, όμοια με τα μαδριγάλια και τη μελωδική αρμονία τους». 

Ο Άμος Οζ είναι επίσης ένας δραστήριος πολιτικοποιημένος συγγραφέας. Έχει γράψει ήδη αρκετά άρθρα για τον αντισημιτισμό και για το Ολοκαύτωμα ενώ με το δοκίμιό του «Το Ισραήλ, η Παλαιστίνη και η ειρήνη» (Καστανιώτης, 1997) έχει τοποθετηθεί δημόσια υπέρ της ειρηνικής και ρεαλιστικής διευθέτησης του παλαιστινιακού ζητήματος. «Σ’ όλη τη ζωή μου έχω γνωρίσει τον φανατισμό. Είναι μια κακή ασθένεια. Το αντίδοτό της είναι ο συμβιβασμός. Αν οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι αντιληφθούν ότι αξίζει μόνο η ζωή και η ελευθερία τους, τότε θα λυθεί εύκολα το πρόβλημα».

Και στην ερώτηση αν πιστεύει ότι όντως αυτή η βαριά σκιά της ιστορίας επηρεάζει την πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας του απαντάει ανεπιφύλακτα: «Βέβαια, όπως έχει συμβεί και σε πολλούς άλλους λαούς. Αλλά δεν πρέπει να ζούμε με τα φαντάσματα του παρελθόντος. Η ιστορία πρέπει να ’χει διδακτικό χαρακτήρα για την αποφυγή λαθών στο μέλλον. Προσωπικά, αγαπώ τους προγόνους μου, τους αναφέρω πολύ συχνά μέσα στο έργο μου. Μου ανήκουν, δεν τους ανήκω…».

(Aντί λεζάντας, πριν από μήνες στο Παρίσι)

Από κάθε γωνία, σε όποια ευθεία ή προς τις τεθλασμένες της διαδρομής ξεφανερώνεται η πραγματικότητα. Αυτή η ανείπωτη αλλά βιωμένη, η αινιγματική (και πάλι μυστική) στα στόματα κι ανάμεσα στα βλέμματα... Ώσπου, αυτό που λένε «ευτυχία».

Σεμινάρια στο Ηράκλειο Κρήτης

Σεμινάρια Δημιουργικής Γραφής στο Ηράκλειο Κρήτης

σε συνεργασία με τον Σύλλογο Εκπαιδευτικών Α'βάθμιας Εκπαίδευσης

ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ

Πληροφορίες εδώ

(ξάφνιασμα)

Σ’ ΑΥΤΟ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ερχόταν ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ευθυτενής και ήσυχος πια, για ν’ απαντήσει στα ερωτήματα που θα του έκανα κατόπιν, με τα μάτια μου ανοιχτά, στον πραγματικό κόσμο. 

Την αλήθεια λες, μην ψεύδεσαι γι’ αυτήν... Ο χρόνος είναι ο σύντροφός της, εσύ το παράδειγμα. Κ’ η ιστορία που θα γράψεις, το όνειρο μέσα στο όνειρό σου. 

Έτσι όπως μονολόγησε, με αυτές τις δύσκολες τραγουδιστές λέξεις, ξαφνιάστηκα˙ τότε κοίταξα τον ουρανό και μόλις κατάλαβα ότι τα χρώματά του θα είναι υπαρκτά, διάφανα, ανείδωτα κι ασφαλή, για όσο διατηρείται η μούσα μου υπαρκτή, διάφανη, ανείδωτη κι ασφαλής.

(Ονείρατα)

Υποχωρούσαν. Έφερναν πίσω τα τιμαλφή, μερικά σήμαντρα για την επόμενη εποχή, λιγότερα σημάδια και περισσότερα θαύματα. Ήταν ακόμη όμορφες, ήταν ύστερα επιτήδειες. Ρωτούσαν ανάμεσα στις φωτοσκιάσεις, δεν χαμήλωναν το μουρμουρητό ούτε έσκυβαν στον ορίζοντα, ώσπου να φθάσουν. Τις καλοδέχθηκα, τις φίλησα πολύ...

Ο Σολωμός, αυθαίρετα πολυτονικός και διαδικτυακός...

Μερικές σκέψεις γύρω από την πνευματική εργασία, τη διαχείρισή της από τον δημιουργό και τους όσους άλλους αυτόκλητους του Διαδικτύου... Σήμερα, τελείως τυχαία, κάποια φίλη αναδημοσίευσε απόσπασμα από μετάφραση του υπογράφοντος σε σονέτο του Διονύσιου Σολωμού.

Πέραν της έκπληξης, όχι αρνητικής, διαπιστώθηκε ότι όχι μόνον έχει αναρτηθεί το συγκεκριμένο ποίημα χωρίς άδεια (έστω, βεβαίως, με αναγραφή του μεταφραστή) σε διάφορα ιστολόγια, αλλ' επίσης το σονέτο έχει «υποστεί» τον πολυτονισμό! Άγνωστο ποιος το επέβαλε αυτό, αυθαιρετώντας πάλι, χωρίς τη σαφώς αρνητική κι όχι σύμφωνη γνώμη του μεταφραστή...

(Σημειωτέον ότι ο υπογράφων είναι υποστηρικτής του μονοτονικού συστήματος, δημοτικιστής και υπέρμαχος της προοδευτικής αντίληψης για την εξέλιξη της νεοελληνικής γλώσσας. Επιπλέον, για ό,τι αφορά τα σολωμικά κείμενα, το μόνο που δεν τους χρειάζεται είναι οι τέτοιες επεμβάσεις - ήδη λειτουργούν γόνιμα ως ανορθόγραφα και ατονικά, πόσο μάλλον τα μεταφρασμένα από τα ιταλικά...).

Ιδού ένα δείγμα της διαδικτυακής αυθαιρεσίας: http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/dionysios_solwmos/?fbclid=IwAR15lOisfBDw7QjtBOFdYIpn2MsUZlpVQqPDjdBJ7DRYhR1NTvCRh52EHtI

Κορώνη, κάστρο φθινοπωρινό

 

Η μεγάλη βόλτα στο κάστρο της Κορώνης περιέχει ανέκαθεν την άσβεστη γοητεία της Ιστορίας του. Επανέρχεται κάθε στιγμή της «διαδρομής» του, ως ορμητήριο ή απάγκειο, με πλήθος «σημάτων» σε κάθε βήμα: τα βυζαντινά στοιχεία, που 'ναι λιγότερα, τα βενετσιάνικα που προσδίδουν το κύρος του στη μεσαιωνική και νεότερη περίοδο του Ελληνισμού, τα μηδαμινά οθωμανικά, οι μετεπαναστατικές παρεμβάσεις, η σύγχρονη εγκατάλειψη...

Το κάστρο ετούτο για κάποιους όπως ο υπογράφων το ιστολόγιο, αποτελεί σημείο αναφοράς για τη δική τους μορφωτική διαδρομή. Με την κατεύθυνση των σπουδών αλλά και με την καλλιέργεια του σεβασμού, της εκτίμησης, της αναζήτησης των αξιών που συναποτελούν τον παρελθόντα χρόνο. Με διάρκεια ετούτο, από τα παιδικάτα έως τα της ωριμότητας...

Ο φθινοπωρινός υετός, η γαλήνια ησυχία από τη «φασαρία» του καλοκαιριού και των όσων επισκεπτών, τα χρώματα και ο άνεμος, ανάκατα με την αλμύρα και το άρωμα των ελαιώνων, σ' αυτό το σκηνικό συνθέτουν από κοινού την όμορφη πραγματικότητα αυτού του κάστρου.

Ελιές, λιόφτα, Κορώνη

Η συγκομιδή των ελαιόδεντρων, το «μάζωμα των λιόφτων» όπως λέγεται στη μικρή πατρίδα μου, αποτελεί μια εμπειρία ξεχωριστή... Κοπιαστική εργασία με αμφίβολη απόδοση στον καρπό, στην επεξεργασία, στο αποτέλεσμα του λιτρουβειού. Κι όμως, μια ολόκληρη παράδοση συνεχίζεται αγόγγυστα στα χώματα της μοραΐτικης γης, από γενιά σε γενιά.

Κάθε χρόνο, αυτή την εποχή, ανακαλώ τον παππούλη μου τον Γιάννη Μάραντο («Ζαβόγιαννη») που έλεγε για την ευλογία της ελιάς ως δέντρο όταν με κατέβαζε στο κατώι με τις μυρωδιές από το φρέσκο, το πρωτόλαδο, και με τους ήχους που γέμιζαν τη σιωπή του χώρου (ένα μουρμουρητό απροσδιόριστο, απλωμένο και όμοιο με ηχώ ανάμεσα στους τοίχους και στις τράβες, στα λιόπανα, στους μπούγιους, στα πράγματα του κατωγιού).  

Περί Κώστα Βρεττάκου

Ο Κώστας «Ντάντης» Βρεττάκος είναι μια προσωπικότητα με ιδιαίτερο στίγμα. Άνθρωπος αληθινός της Τέχνης, ορμητικός, φιλοπερίεργος -με εμφανή παιδικότητα- και ουσιωδώς δοσμένος στη γοητεία αυτού του «μυστηρίου», της δημιουργίας. Δεν είναι η πατρική φιγούρα που τον καθοδήγησε σ' αυτά τα βήματα - εξάλλου, ο Νικηφόρος στάθηκε μόνον στις δικές του ποιητικές κατευθύνσεις και στις ιδεολογικές του βιώσεις, αποσπασμένος κι αυτοαποκλεισμένος εν εαυτώ. Συνομιλώντας γύρω από κοινά προσφιλή θέματα, τον ιταλικό νεορεαλισμό, την μπαρόκ μουσική, τους αναγεννησιακούς ζωγράφους, τη μεσοπολεμική ποίηση, εύκολα μπορούσα να διαπιστώνω τη δοτική έφεσή του.

Μέλημά του όμως, αυστηρό, το καθήκον προς την οικογένεια, προς τον ποιητή πατέρα, προς τα μέλλοντα. Συνετός χαρακτήρας, ευπειθής και κάποτε «διαθέσιμος» προς την αφέλεια. Με βλέμμα πάντοτε αμυδρά μελαγχολικό από την αγωνία για τα όποια λάθη του...

Σε μερικές ώρες κηδεύεται. Αυτό φαντάζει απίστευτο.

Εκεί στην Πλούμιτσα, σ' αυτό το ωραίο μεσαιωνικό τουμπάκι των Βρεττάκων, θα πάει να συναντήσει τον Νικηφόρο. Θα περνάμε εμείς τώρα για κείνα τα κόκκινα κρασιά με αφορμή τα λιόφτα που μου 'λεγε αλλ' ακόμη αγριλίδια μένουνε, μιλώντας επιτέλους ξανά τα μοραΐτικά μας στη γνωστή μικρή βεραντούλα, διαφωνώντας για την τύχη του αρχείου, αλλά και σαρώνοντας από τα φύλλα την εκκλησιούλα και το πέτρινο θέατρο προτού αναχωρήσουμε. Είναι μια υπόσχεση αυτή.

(χρόνος)

Γυρίζοντας προς τα εκεί με περιμένει το παρελθόν. Με τους προγόνους, τα ακούσματα και τους θρύλους που μεταφέρουν μέσα από εμένα στο μέλλον, με εκείνο το φως που η Ιστορία δεν καταφέρνει να τιθασεύσει γιατί παραμένει ίδιο, θρεπτικό και ανακουφιστικό στην αιωνιότητά μου.

Δεν ξέρω τις απαντήσεις σ' ό,τι λέγεται, για την ερμηνεία των στιγμών και τη σημαντική απήχηση των γεγονότων - τα πάντα συμβαίνουν ή υπολείπονται ως ενέργεια που διαχέεται και μοιάζει με πραγματικότητα. Σκέφτομαι το συνεχές, το αποδέχομαι μέσα από την εμπειρία μου. Αληθεύει η κυκλικότητα για τα προγενέστερα; Γίνεται να επιστρέφουν και να απομακρύνονται όλα εμπρός στο βλέμμα μου; Τίποτε δεν έχει κατεύθυνση: για μένα το παρόν είναι ένα μικρό όριο που συνδέει την απεραντοσύνη του πριν και του μετά, την αέναη κίνησή μου ενδιάμεσα. Εγώ, ο αυτόπτης μάρτυρας. Εγώ, χωρίς επαναλήψεις. Εγώ, με απορίες για τα εγκόσμια. 

Ο τάδε κρατάει την ξιφολόγχη με τη δύναμη του φόβου και τη μέθη της μοιραίας αποστροφής του ηρωικού θανάτου. Ο δείνα περπατάει στο χιόνι με τη μυρωδιά σκασμένων όλμων και ένα σημάδι στο πρόσωπο. Ο τρίτος αγναντεύει με παγωμένο βλέμμα τα νιάτα που δεν πρόκανε. Ο τελευταίος μετράει τις προσδοκίες του κοιτάζοντας επίμονα τα μαυρισμένα κάγκελα σ' εκείνο το παράθυρο της εποχής. 

Γυρίζοντας προς τα εκεί αναμετριέμαι με την ηδονή της παρατήρησης. Μου διαφεύγει μόνον ο αρχέγονος πυρήνας τού είναι...  

Bellissima, η ταινία

ΙΤΑΛΙΚΟΣ ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, απόψε (8.00 μ.μ.) στο σινεμά «Νέα Ελβετία», Βύρωνας

Με αφορμή την προβολή της ταινίας Bellissima του Luchino Visconti, στο πλαίσιο του κινηματογραφικού αφιερώματος «Σιωπές και όνειρα», με επιμέλεια του σκηνοθέτη Στέλιου Χαραλαμπόπουλου, συζητάμε για το αισθητικό φαινόμενο "Neorealismo". Για τους σκηνοθέτες και τους συντελεστές ενός όμορφου σινεφίλ χωροχρόνου (η Ιταλία λίγο μετά την ολική καταστροφή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου), με πλάνα, ψιθυρίσματα τέχνης κι ασπρόμαυρες αποχρώσεις της πραγματικότητας αλλά και της μυθοπλασίας...

Κινηματογράφος ως μέσον δημιουργικής Ιστορίας

-(«Τα ανθρώπινα πάθη είναι η κινητήρια δύναμη της Ιστορίας», Visconti)
-Εμμεση πηγή – νοηματοδότηση μικροϊστορίας – αντίληψη της Τέχνης απέναντι στη ζωή
-Διάλογος με το παρόν: τι γίνεται σήμερα, τι αποτυπώνεται, πώς κεφαλαιώνεται η τωρινή συντεταγμένη στους μελλοντικούς θεατές-μελετητές

Πολιτικό σχόλιο (ο Λουκίνο Βισκόντι ως αριστερός δημιουργός/μαρξιστής): πρόταση ή καταγραφή;

Μια εποχή και η καταγραφή της μέσα από τον φακό

-Το δίπολο “Miseria” e “Prospettiva” η κυρίαρχη τάση στην κοινωνική συνείδηση και με άμεσο αντίκτυπο στους καλλιτέχνες

-Η κινηματογραφική «αναγκαιότητα» προς τους θεατές

Το αισθητικό φαινόμενο του ιταλικού νεορεαλισμού

Διάλογοι, φωτογραφία, σεναριακός στόχος/θεματολογία: παρακμή, ηθική κατάπτωση, αστικός ευτελισμός, εσωτερική αποσύνθεση

Η συνάρτηση με την ελληνική πραγματικότητα – κοινωνία και κινηματογράφος στην Ελλάδα του ’50-’60

ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΠΙΠΑ... (Νίκος Κοτζιάς και άλλα)

Το σχόλιο εν προκειμένω δεν αφορά τις πολιτικάντικες εξελίξεις και τις ντρίλιες εντός-εκτός κυβέρνησης ή τις μεταξύ των αντιπάλων της, αλλά κάτι άλλο πιο επιβαρυμένο: την αντίληψη του πολιτισμού ως πνευματική συνθήκη δημιουργίας με κοινωνική ανταπόκριση και ωφέλεια, κάποιες έννοιες όπως την Τέχνη, την πρόσληψη, τη διακίνηση και τη στόχευσή της, μέσα από τον δημόσιο λόγο.

Ο κ. Κοτζιάς, άρτι παραιτηθείς από το υπουργείο Εξωτερικών, δεν απέφυγε την «πεπατημένη» της δημόσιας φλυαρίας... Δεν ενδιαφέρει όμως το τι λέει και εννοεί για τα τρέχοντα διπλωματικά παιχνίδια, για την αριστεροσύνη, τον συντηρητισμό και τους λογής πατριωτισμούς, ή για την «αγωνία» των κομμάτων γύρω από τη νομή της εξουσίας σε μερικούς μήνες.

Προκαλεί μια αίσθηση απηύδησης η διαπίστωση, κατ' αρχάς, ότι στα γρανάζια του πολιτικού μηχανισμού της χώρας εμφιλοχωρεί η Τέχνη -όπως εδώ η ποιητική/λογοτεχνική- ως αποκλειστικό εργαλείο ατάκας, συμβολοποιημένου μηνύματος ή έστω μιας πρόχειρης αναφοράς με κάποιον προσωπικό αντίκτυπο στα ΜΜΕ. Και προκαλεί τον κοινό νου η δημοσιολογία που μόνον ευφάνταστη δεν είναι (και δεν καταφέρνει να είναι) μέσα από την επαναληπτικότητά της.

Ενδιάμεσα, ας σημειωθεί ότι ναι, υπάρχει κι αυτός ο κόσμος των ποιητών που, όπως το σύνολο των κοινωνικών ομάδων, ασφυκτιούν μέσα στην καθημαγμένη πραγματικότητα - αυτήν που οι πρώην, οι τέως, οι νυν και, άρα, οι επόμενοι πολιτικοί διαμορφώνουν και καθοδηγούν. Και ειδικότερα, ας σχολιαστεί ότι τόσο οι ποιητές όσοι και οι άλλοι καλλιτέχνες γίνονται αντικείμενο επίκλησης - εύκολα και «αποδοτικά». Δίχως να ερωτηθούν ποτέ, δίχως να απασχολούν ποτέ προηγουμένως ή κατόπιν ως οντότητες, έστω, το πολιτικό προσωπικό, δίχως να χαίρουν της ελάχιστης εκτίμησης (σε μια αξιακή βάση), δίχως να υφίστανται τελικά στην πραγματικότητα που «χτίζεται» απ' όλους αυτούς που σαν τον κ. Κοτζιά τσιτάρουν ποιητικές ατάκες, είτε τρέχουν σε θεατρικές παραστάσεις, σε εγκαίνια και γκλάμορους εκδηλώσεις για τη φωτογράφησή τους βεβαίως, είτε αγνοούν επιδεικτικά την οποιαδήποτε ανάγκη για μια κάποια ευαισθησία και εμπράγματη θέση απέναντι στην πνευματική καλλιέργεια της κοινωνίας.

Και επί τη ευκαιρία, είναι γνωστό τοις πάσι ότι το υπουργείο Πολιτισμού είναι μακράν μια θεσμική επίφαση, το άλλοθι ενός ακραίου λαϊκισμού που καλλιέργησε περίτεχνα ο παπανδρεϊσμός και που ευλαβικά συντηρήθηκε τις επόμενες δεκαετίες... («Κουλτούρα να φύγουμε» λέγαν τότε, «κουλτουριάρηδες» λένε ακόμη στην επαρχία, ως βρισιά ή εμπαιγμό). Αρκεί ο καθένας ν' ανακαλέσει στη μνήμη τα ονόματα των όσων «παρέλασαν» από τον θώκο του δύσμοιρου υπουργείου, κατά καιρούς, κι ανεξαρτήτως κομματικού χρώματος. Κι αρκεί επίσης να ψάξει κανείς για να βρει τις ανύπαρκτες υποδομές, τις επιδερμικές ασκούμενες πολιτικές, τους ισχνούς προϋπολογισμούς που ενέκριναν για την (υγιή;) πολιτιστική ανάπτυξη με ουσιώδες αντίκτυπο στο προφίλ της Ελλάδας ως πολιτισμικού εταίρου στο παγκοσμιοποιημένο γίγνεσθαι. Θα γελάσει σαρδόνια, τουλάχιστον.

Καλά τα λέει ο κ. Κοτζιάς... Ο σπόρος θάβεται βαθιά, όμως καμιά φορά ξεχνιέται. Ίσως και ξεραίνεται.

(αλήθεια)

Ο ΗΡΩΑΣ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ δεν είναι ανώνυμος, δεν περιφέρεται στην οικουμένη του εαυτού του τυχαία. Γνωρίζει την αλήθεια.

Είναι οι λίγοι εκείνοι που θαυμάζω και προστρέχω για τη συμβουλή τους. Δεν τους ονοματίζω προφήτες˙ αφουγκράζομαι τον τρόπο με τον οποίο ψάχνουν το πώς θ’ αναγεννηθεί ο κόσμος. Η σάρκα δεν διαφέρει από τον νου: τρέχουν μαζί με τον χρόνο στη διαδρομή προς την ολοκλήρωση. Εκείνη χρειάζεται τη διάρκεια που θα θρέψει την ομορφιά της, που θα της δίνει πνοές. Εκείνος προκαλεί την περιπέτεια, ή αλλιώς τη στοχαστική αναζήτηση για τις ρίζες έως την κατάληξή του. Πρόκειται για τον άνθρωπο με την πραγματικότητα, καθώς πάλλεται μεταξύ καταστάσεων της ζωής, εύστοχων προσδοκιών ή υποκατάστατων, ονείρων και βιωμάτων, ωφέλιμων σιωπών και αισθημάτων... Αυτούς εμπιστεύομαι για να διεισδύσω σε όλα ετούτα τα μαγικά κι επώδυνα. Με καθοδηγούν υποβάλλοντας το θυμικό μου απέναντι στη γνώση της αρχής και του τέλους, στην αμφιβολία που διογκώνει τη γνησιότητά της. Είμαι αντιφατικός ή δυνατός στην πρόκληση αυτή; Πρέπει να πλησιάζω το μηδέν για να μαθαίνω το σύνολο. Εξυψώνομαι για να εμβαθύνω στ’ ακανόητα. Είμαι ταπεινός για να κατακτήσω το μεγαλείο.

Όμως, δεν αρκεί να γνωρίζει την αλήθεια ο ήρωας αυτής της ιστορίας. Οφείλει να τη διαιωνίζει, να τη μοιράζει.   

(όρια)

ΓΝΩΡΙΖΑ ΠΑΝΤΟΤΕ ΤΗ ΣΗΜΑΣΙΑ που θα είχε το βλέμμα μου στον κόσμο. Δεν θα τον ομόρφαινα τελικά (έτσι πίστευα, στην αρχή) ούτε θα κατάφερνα να τον αλλοτριώσω όσο θα χρειαζόταν για να εναρμονιστεί με τα αισθήματα που τρέφουν οι θεοί για το δημιούργημά τους. Περισσότερο όμως ένιωθα την πραγματικότητα του βλέμματός μου που τώρα ξεδιπλώνεται - είναι όλα όσα αναβλύζουν μέσα από τα σώματα, είναι οι απώλειες από την εξαπάτηση που τρέφει ο χρόνος, είναι η πίστη στη συνείδηση και τα όρια της ύπαρξης. 

Ακόμη δεν κατέληξα: υφίσταται το βλέμμα μου μέσα στο φως, στη διακριτική αυτή ευχέρεια της ζωής, στον κόσμο; Γνωρίζω ότι εκείνος ο παιδικός μου ήρωας με το άλογό του απέναντι στους ανεμόμυλους αναπνέει μέσα από εμένα. Κι ότι ο άλλος, ο ποιητής με το ταπεινό σκίασμα στο στόμα, συνεχίζει να μου ψιθυρίζει τις διαδρομές που οφείλω να κάνω έως να τον ξεπεράσω με τις λέξεις μου. Και οι δυο τους βγαίνουν αίφνης, όπως οι οπτασίες, ξεφανερώνονται μέσα από εκείνα τα κάστρα που αγαπώ με μιαν απροσδιόριστη τρυφερή αιωνιότητα.

(σαγήνευσις)

Χρειάζονταν μόλις λίγες στιγμές για να καταλάβω τη σημασία της. Η ανεξέλεγκτη ομορφιά της με έκανε να ξεχνώ ποιος είμαι, να χάνω τον προσανατολισμό και το όνομά μου, να παλεύω με τα κύματα μιας ακαριαίας αμνησίας. Τελικά, ομολογώ ότι η επιρρέπειά μου προς το φως αποκτούσε πλέον μια εξήγηση: η αθωότητα του βλέμματος αντέχει τις αλήθειες κι αναστέλλει τον πλούτο του ψέματος. Χρειαζόταν λοιπόν αυτό το κουράγιο ν' αφεθώ στην ωραιότητα, να συγκινηθώ αλλά και να την προκαλέσω, να μάθω ότι ακόμη κι ως απελπισία είναι η επιλογή μου, να τη χαρώ όπως εάν ήμουν ένας παντογνώστης της άνοιξης, ένας δόκιμος στα βιώματα που γεύτηκα μέχρι τώρα. Γι' αυτό γνωρίζω και τώρα μετρώ τις λίγες στιγμές, γι' αυτό προσπαθώ να την ομορφαίνω και γίνομαι ο μικρός θεός της...

(Πέντε επί ένα)

ΘΕΛΩ ΝΑ ΜΑΘΩ για την ευγένεια που δεν περιέχει τη φασαρία του είναι.

ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ το συμβάν καταλαβαίνω την ανοησία μου να μετρώ τον χρόνο.

ΔΕΝ ΞΕΡΩ πώς είναι ο κόσμος που μου έμαθαν. Εξασκούμαι στον διαφανή δικό μου.

ΕΡΧΕΤΑΙ εμπρός μου η μόνη άξια: η έμπνευση.

ΑΝΑΛΟΓΙΖΟΜΑΙ όλους τους προηγούμενους εαυτούς μου. Τους συμπαθώ και μερικές φορές δικαιολογώ την παρόρμησή τους. Για όλους τους επόμενους, προσπαθώ να συγκατανεύσω...

ΝΕΑ ΣΕΛΙΔΑ Ως άλλος προμηθέας (περί διανοουμένων)

Του Βασίλη Ρούβαλη* / rouvalis@neaselida.news

Είναι καίριας σημασίας η διευκρίνιση χάρη στην οποία στοιχειοθετείται το περίγραμμα του σύγχρονου διανοούμενου: ο πνευματικός άνθρωπος, ο στοχαστικά ατενίζων δημιουργός, ο σκεπτόμενος καλλιτέχνης που ξεπερνά τα όρια της ατομικής επιδίωξης και, σύμφωνα με την περίφημη ρήση του Ρενέ Ντεκάρτ «cogito ergo sum» (σκέφτομαι άρα υπάρχω), σταχυολογεί τη συλλογική πραγματικότητα μέσα από το αξιακό του σύστημα, προτιθέμενος να την ανανεώσει και να της προσδώσει μια μελλοντική ωφέλιμη στόχευση.

Από την άλλη πλευρά, σε μια στερεοτυπική διατύπωση του όρου, διανοούμενος θεωρείται εκείνος που κρίνεται, βεβαίως, ιδιοφυής, αλλά, ως άλλος Προμηθέας, βιώνει μια εκκεντρική εμπειρία του χωροχρόνου, συνηθέστατα αυτοκαταστροφική για τον ίδιο όσο και ανούσια για το κοινωνικό σύνολο. Είναι συνήθως το πρόσωπο που λειτουργεί ως παρονομαστής στη διαμόρφωση της «κοινής γνώμης» και που δίνει κατευθυντήριες γραμμές στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς, στην παγίωση ιδεολογημάτων και μηχανισμών ελέγχου της αισθητικής, της πρόσληψης του κόσμου, της αντίληψης γύρω από την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη.

Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, ο διανοούμενος αποτελεί μια προσωπικότητα που νοηματοδοτείται από την καλλιέργεια, τη γνώση και τα κριτήρια που διαθέτει συγκριτικά με τη «μάζα». Σε κάθε εποχή, ο ρόλος του είναι ευμετάβλητος αναλόγως του οράματος που υπηρετεί -πνευματικού, ηθικού, πολιτικού, κοινωνικού- ή, ακόμη, αναλόγως της άμεσης ή έμμεσης απαίτησης ν’ αντιμετωπίσει παλιά και καινούρια δεδομένα (συντήρηση – προοδευτικότητα) που θα διαμορφώσουν τελικά μια ιστορική προοπτική για τις κατοπινές γενιές.

Αυτή η προσωπικότητα αποτελεί, τελικά, ένα ιστορικό υποκείμενο το οποίο αναφέρεται στη δυνατότητα ανταπόκρισής του απέναντι στα διακυβεύματα της εποχής. Και στην προκείμενη φάση, σ’ ετούτο το γύρισμα του 21ου αιώνα, ο διανοούμενος καλείται να αυτοπροσδιοριστεί αναλόγως των συσχετισμών που υπάρχουν γύρω του· οφείλει να εδραιώσει τις στοχαστικές – καλλιτεχνικές προτιμήσεις του στο ενδιάμεσο της κυρίαρχης διαδικασίας, που είναι η εξουσία. Οι συντεταγμένες του τωρινού παρόντος, όπως αυτές εκπορεύονται από τα κέντρα αποφάσεων, έχουν προσδιορίσει τα όρια δραστηριότητας ενός διακεκριμένου στοχαστή που, για παράδειγμα, θα θελήσει ν’ αναφερθεί στην κατανόηση του παραλογισμού της διπλωματίας των Δυτικών στον πόλεμο της Συρίας, όπως ανάλογα θα επιτραπεί ή όχι η εμπορική προβολή ενός μετανοηθέντος Βρετανού τζιχαντιστή που, ας υποτεθεί, θα επιστρέψει από τα σφαγεία αμάχων στη Μοσούλη για να γράψει ένα ευπώλητο ροζ μυθιστόρημα για το ευαίσθητο αγγλόφωνο αναγνωστικό κοινό…

Τα όρια, με άλλα λόγια, διαμορφώνονται. Και η εποχή αυτή, με την εύκολη επιβολή της μιντιακής δύναμης σε ευρύτερα «ακροατήρια» μέσω των νέων τεχνολογιών (αυτό που προπολεμικά ονοματιζόταν «προπαγάνδα» σε Ευρώπη και ΗΠΑ), είναι περισσότερο απαιτητική: ο διανοούμενος επανατοποθετείται τόσο στην εμπράγματη όσο και στην εικονική πραγματικότητα, στην όποια πραγματικότητα, τέλος πάντων, επιβάλλουν η ηγεμονεύουσα Αρχή και οι ανταγωνιστές της. Εάν ο Τζορτζ Οργουελ μιλούσε μεταφορικά για «αστυνομία της σκέψης» πριν από μερικές δεκαετίες, ο Τζορτζ Στάινερ εκτείνει τώρα την οργουελική φαντασία σε κυνική παραδοχή για «μια κοινωνία όπου η σκέψη καθορίζεται με δελτίο. Οπου επιτρέπεται μόνο ορισμένες ώρες ή μέρες, και τα δελτία μοιράζονται σύμφωνα με τις πνευματικές ικανότητες και τη δύναμη συγκέντρωσης κάθε ατόμου. Η σπατάλη της σκέψης θα θεωρείται βανδαλισμός ή και κάτι χειρότερο…» (βλ. στο δοκίμιο «Δέκα πιθανοί λόγοι για τη μελαγχολία της σκέψης», μτφ.: Σεραφείμ Βελέντζας, Scripta, 2007).

Η νέα πραγματικότητα προσδοκά τη διαχείριση των «διαθέσιμων μέσων», οπότε η κάθε πρωτοτυπία στη σκέψη και στην έκφραση είναι χειραγωγήσιμη ή, έστω, μπορεί να υπονοείται μια παραλλαγή της, ένας νεωτερισμός που θα δοκιμάζεται πάνω σε παλιές φόρμες. Στην εποχή του trendy και του hipster, ως κοινωνική διαδικασία και ζητούμενο ταυτότητας, μια κοφτερή διάνοια από τις θετικές επιστήμες, ένας καλλιτέχνης πρωτοπόρος, ο διανοούμενος που θα θελήσει ν’ αντιταχθεί στα θεμελιώδη αιτήματα της πλειονότητας για ό,τι αντιλαμβάνεται ως «μοδάτο», «βολικό», «υποφερτό» στην τέχνη, στις ιδέες, στην καθημερινή πράξη, στα φαινόμενα και στα νοούμενα της σύγχρονης ζωής, είναι αυτός και μόνο που θα περιθωριοποιηθεί. Πρόκειται για τον ίδιο εκείνο που ο Νόαμ Τσόμσκι αποκάλεσε «ανατρεπτικό» (διευκρινίζοντας ότι παλιότερα ήταν ο «προφήτης»), λιγότερο χρήσιμο και περισσότερο ενοχλητικό σε σύγκριση με τον λεγόμενο «τεχνοκράτη διανοούμενο» που εξυπηρετεί το τρέχον θεσμικό σύστημα με μιαν απόλυτη αξίωση στην πραγματικότητα.

* Συγγραφέας – δημοσιογράφος

Το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε στο ένθετο ΙΔΕΟΓΡΑΜΜΑΤΑ που κυκλοφορεί με την εφημερίδα «Νέα Σελίδα», 4/03/2018: https://neaselida.gr/ideogrammata/os-allos-promitheas

ΝΕΑ ΣΕΛΙΔΑ Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας: Ωρα για αλλαγές

του Βασίλη Ρούβαλη / rouvalis@neaselida.news

Τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας δημιουργήθηκαν στο πνεύμα μιας εξευρωπαϊστικής λογικής, σύμφωνα με την οποία η ετήσια συγγραφική παραγωγή μπορεί να αξιολογείται με διττή πρόθεση: από τη μια, ο στόχος πρέπει να είναι η ποιοτική διαβάθμιση των έργων λόγου και στοχασμού· από την άλλη, η εκδοτική προώθηση βιβλίων με οικονομική – εμπορική απόκριση στα βιβλιοπωλεία.

Από το 1956 η θεσμική λειτουργία των βραβείων είναι δεδομένη και απρόσκοπτη. Παρά τις κατά καιρούς γκρίνιες, τις συγκρούσεις μεταξύ συγγραφέων και μελών των επιτροπών αλλά και τον εκδοτικό ανταγωνισμό, τα επίσημα βραβεία που θεσπίζει (και προτείνει) το υπουργείο Πολιτισμού «καταθέτουν» μια σειρά από διαφορετικές και εναλλασσόμενες τάσεις στην πεζογραφία, στην ποίηση, στο δοκίμιο, στο βιβλίο για παιδιά. Κι άλλο τόσο, με τις ετήσιες απονομές γίνεται μια προσπάθεια ν’ αναδειχτεί η απαραίτητη αίγλη προς το βιβλιόφιλο κοινό μέσα από μια συνθήκη που όφειλε να χαίρει συνολικής εκτίμησης και αποδοχής.

Κι όμως, κακά τα ψέματα, δεν συμβαίνει το επιζητούμενο: τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας «σκιάζονται» από τη γενικότερη αίσθηση μιας συστημικής κατάστασης, όπου βραβεύοντες και βραβευόμενοι δεν πείθουν για τα αμιγή κριτήρια της ανά χρονιά αναγγελίας. Είναι η εντύπωση πως τιμώνται πρόσωπα (και όχι έργα), πως οι κριτικές επιτροπές είναι διαβλητές εκ του ρόλου του κάθε μέλους στον χώρο του βιβλίου και των πανεπιστημίων, πως -το σημαντικότερο- τα βραβεία δεν προσδίδουν κάτι ωφέλιμο, ουσιώδες και ανταγωνιστικό, με πρόταγμα στην εξέλιξη της νεοελληνικής γραμματείας.

Εάν η οικονομική και κοινωνική κρίση επηρεάζει de facto το ελληνικό βιβλίο και τους δημιουργούς του, τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας μπορούν να δώσουν τον τόνο, δηλαδή να δημιουργήσουν de jure αντιστηρίγματα στη «συνολική πτώση» των πωλήσεων, των ποιοτικών αναγνωστών, της γραμματολογικής ανάδειξης σημαντικών και σημαινόντων – όλα όσα θα δώσουν μια σοβαρή ώθηση στα ελληνικά γράμματα στον σύγχρονο πολιτισμό. Ισως έχει έρθει αυτή η στιγμή, τώρα που το υπουργείο αναζητά νέα πρόσωπα στις επιτροπές του. Ισως τώρα είναι η πιο κατάλληλη στιγμή για πολλαπλή αναβάθμιση του θεσμού, για αληθινή ανανέωση του ενδιαφέροντος απ’ όλους τους ενδιαφερόμενους…

Δημοσιεύτηκε στο ένθετο ΤΕΧΝΗ, στο φύλλο 40 της εφημερίδας «Νέα Σελίδα», 11/3/2018

The Party της Σάλλυ Πότερ

Η νέα ταινία της Σάλλυ Πόττερ αποτελεί μια ελεγεία της «απόστασης» που διατηρεί η ισχύς των ανθρώπινων σχέσεων, η συνδιαλλαγή του εμείς, του εγώ και του εσύ, με κοινό παρονομαστή την πραγματικότητα. Το σενάριο για το «Πάρτυ» γράφτηκε και κινηματογραφήθηκε από εκείνην έχοντας σαφώς στο στόχαστρό της τη σύγχρονη αστική αντίληψη περί στόχων, αξιών, ιδιοτήτων και ταυτοτήτων, όλων αυτών των δεδομένων που δημιουργούν νωθρότητα, ενεργοποίηση και κάποτε κανιβαλισμό.

Αυτή είναι η πρώτη αίσθηση που θα αποκομίσει ο θεατής βγαίνοντας από την αίθουσα, ο οποίος έχει κατά νου προηγούμενες καταθέσεις της Πόττερ, όπως το εμβληματικό «Ορλάντο» και τα «Μαθήματα τάνγκο», ταινίες στις οποίες η σκηνοθέτιδα επέδειξε μια ιδιαίτερη, δομημένη εκφραστική ταυτότητα – όχι πάντως, όπως εν προκειμένω, μια τέτοια χιουμοριστική αφήγηση η οποία προσδοκά να ξαφνιάσει για να επισημάνει και να καταφέρει ένα επιδραστικό «χτύπημα» στην πολιτική-κοινωνική κουλτούρα του παρόντος (και μάλιστα, στη χώρα της που ήδη δοκιμάζεται στην εμπειρία του Brexit, ενώ, την ίδια στιγμή, έχουν διαπεραστεί τα συμβατικά όρια στις διαπροσωπικές σχέσεις δημιουργώντας περισσότερα αδιέξοδα στην επικοινωνία και στη συμβίωση).

Οι ήρωές της μοιάζουν ανυπόφορα ίδιοι με άλλους αντίστοιχους ήρωες από φαρσοκωμωδίες ή, ακριβέστερα, με μυθοπλαστικούς χαρακτήρες από τον πολυπρισματικό και πολυσυλλεκτικό κόσμο του Αντόν Τσέχωφ… Είναι υστερικοί, μοναχικοί, απελπισμένοι, καταρρεύσιμοι ενώπιον οποιασδήποτε συγκινησιακής φόρτισης, εμπαθείς και αδύναμοι, επιθετικοί και υποχωρητικοί ταυτόχρονα, κουρασμένοι από την εμπειρία της ζωής τους. Η σκηνοθέτιδα καταγράφει τις ιδιοτέλειές τους με γρήγορα κοντινά πλάνα, επιτρέπει στον λόγο τους ν’ αποκαλύπτει την περιχαρακωμένη μικρότητά τους. Κι όμως, πρόκειται για πρόσωπα-στελέχη κομμάτων και τραπεζών, του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος, του επιχειρείν. Πρόκειται για μεσοαστούς που μαζεύονται για να γιορτάσουν την επαγγελματική ανέλιξη της κύριας ηρωίδας στον χώρο της πολιτικής. Η γιορτινή ατμόσφαιρα πυροδοτείται (και εμβολίζεται) από τις φωναχτές σκέψεις τους, τα υπονοούμενα που ξεπλέκονται σιγά σιγά ανάμεσα στις γρήγορες στιχομυθίες τους. Ο θεατής δεν έχει παρά να γελάσει με την παρατήρηση όλης αυτής της δράσης. Κι ακόμη, στον φιλμικό χρόνο (70 λεπτά μόλις) και στ’ ασπρόμαυρα καρέ που επέλεξε η Πόττερ για την οπτικοποίηση του έργου της, χωράει η σκιαγράφηση της αποθέωσης του ατομισμού ανάμεσα στα φύλα, της απάθειας και του στρουθοκαμηλισμού απέναντι στην πραγματικότητα των μαζών, της επιδερμικής αντίληψης για τον κόσμο και την εξέλιξη της πνευματικής κατάστασής του. Η δράση είναι περιορισμένη, ωστόσο, λαμβάνοντας χώρα μέσα στο πολυτελές διαμέρισμα. Οι δε ήρωες κινούνται βιαστικά από δωμάτιο σε δωμάτιο και στην αυλή (θυμίζοντας την ανάλογη επιλογή «Πρόσωπα» του Τζων Κασσαβέτη), μιλούν και ανταπαντούν με κυνισμό, ξεσπούν σε κλάματα, γελούν, τρομάζουν. Όλο το ψηφιδωτό των ανθρώπινων αντιδράσεων βρίσκεται εδώ απλωμένο, σ’ αυτόν τον μικρόκοσμο που έχει στοιχειοθετηθεί στ’ όνομα μιας βραδιάς που υποτίθεται ότι οργανώθηκε για ένα γεγονός που τελικά παρακάμπτεται τελείως.

Η Πόττερ καταφέρνει να αφήσει μια γλυκόπικρη «γεύση» στο τέλος, όπου η ειρωνεία διαδέχεται τη δραματική ένταση, τα πάθη –ατομικά και συλλογικά− σατιρίζονται ανελέητα προτού καν αποκαλυφθούν από τους ήρωες. Η ευρηματική διαχείριση της κάμερας και του σκηνικού αποτυπώνει, σε δεύτερη ανάγνωση, ένα θεατρικό πλαίσιο το οποίο επιτρέπει να δομηθεί η ροή της αφήγησης, ο διάλογος, η διάταξη και το συναίσθημα των ηθοποιών, η «θέση» των θεατών που σαν να βρίσκονται κάτω από τη θεατρική σκηνή νιώθουν την ανάσα και τον παλμό του δρώμενου. Η ίδια, ερχόμενη στην Αθήνα τις προάλλες, σε συνεντεύξεις της διατύπωσε το διακύβευμα της σκέψης της: η τωρινή εποχή είναι μισαλλόδοξη και περίπλοκη, ενώ όποιος θελήσει να διατυπώσει την αλήθεια δεν θα είναι βέβαιος για την αισιόδοξη έκβασή της.

***

Ερμηνείες: Κριστίν Σκοτ-Τόμας, Μπρούνο Γκανζ, Εμιλυ Μόρτιμερ, Πατρίτσια Κλάρκσον, Τσέρι Τζόουνς, Σίλιαν Μέρφι, Τίμοθι Σπαλ

Διεύθυνση φωτογραφίας: Αλεξέι Ροντιόνοφ

Σενάριο-Σκηνοθεσία: Σάλλυ Πόττερ

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑRTPLAY: https://artplay.gr/kinimatografos/to-epidrastiko-chtypima-enos-party