Μια συνέντευξη με τον Άμος Οζ

Η αναγγελία του θανάτου του Ισραηλινού συγγραφέα Άμος Οζ ακούστηκε παράδοξη, με την έννοια μιας «αιωνιότητας» για ανθρώπους και συνθήκες, δεδομένα γνώριμα στη σκέψη... Είναι μερικά χρόνια πια περασμένα, από τότε που συναντηθήκαμε στο Τελ Αβίβ. Αυτό που απομένει ως «κατακάθι» του χρόνου, στις 4-5 φορές που βρεθήκαμε και συζητήσαμε σε κοινά ταξίδια ή συναντήσεις, είναι το σκληρό βλέμμα του αλλά και η αίσθηση της νευρώδους γραφής του παρά τη συνολική πραότητα της φιγούρας του και της εγνωσμένης πνευματικής του αναζήτησης. Η συνέντευξη που ακολουθεί πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2001, ήταν η πρώτη από τις άλλες δύο που ακολούθησαν. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία». 

Τον Αμος Οζ έχει την ευκαιρία να γνωρίζει το ελληνικό αναγνωστικό κοινό, καθώς ήδη κυκλοφορούν έξι βιβλία του στη γλώσσα μας, ενώ αυτές τις μέρες προστέθηκαν ακόμη δύο: το μυθιστόρημα «Η ίδια θάλασσα» και το λογοτεχνικό δοκίμιο «Η αρχή της ιστορίας» (και τα δύο από τις εκδόσεις Καστανιώτη).

Γεννημένος το 1939 σε μια φτωχογειτονιά της Ιερουσαλήμ και μένοντας για πολλά χρόνια σε κιμπούτς (κοινοβιακά οικοδομικά συγκροτήματα), σπούδασε φιλοσοφία και λογοτεχνία ενώ έκανε διδακτορικό στην Οξφόρδη. Σήμερα διδάσκει λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο Μπεν Γκουριόν και τα βιβλία του, μεταφρασμένα σε πολλές γλώσσες, γνωρίζουν παγκόσμια αποδοχή κι εκτίμηση. Θεωρείται ο αντιπροσωπευτικότερος συγγραφέας της σύγχρονης εβραϊκής λογοτεχνίας και, παράλληλα, ένας από τους πιο δραστήριους διανοούμενους στο θέμα της ειρήνης στη Μέση Ανατολή. 

Ο Ισραηλινός συγγραφέας (που το πραγματικό του όνομα είναι Άμος Κλάουσνερ) βρέθηκε προχθές στην Αθήνα για την παρουσίαση των δύο βιβλίων του στο Κέντρο Λόγου και Τέχνης «104», για τα οποία μας είπε ότι «η μετάφρασή τους στα ελληνικά είναι για μένα κάτι συναρπαστικό. Πιστεύω ότι γενικά η μετάφραση μοιάζει με τη μουσική εκτέλεση ενός κοντσέρτου για βιολί από πιάνο, αρκεί το ένα όργανο να μην προσπαθεί να βγάλει τους ήχους του άλλου. Σ’ αυτή την περίπτωση, η μετάφραση έχει αξία και μου αρέσει να μεταφέρονται τα βιβλία μου σε διάφορες γλώσσες που δεν καταλαβαίνω. Έτσι νιώθω ότι ταξιδεύω στις χώρες αυτές όχι ως τουρίστας αλλά ως διεισδυτικός παρατηρητής των συνηθειών κάθε λαού».

Για το δοκίμιο «Η αρχή της ιστορίας» ισχυρίζεται χαμογελώντας ότι είναι μια απολαυστική θεώρηση της τέχνης της γραφής αλλά και της πρόκλησης της ανάγνωσης. Αναλύει το ζήτημα της καθοριστικής πρώτης παραγράφου, που για τους συγγραφείς αποτελεί δυσκολία σημαίνουσα, αν όχι βασανιστική. Η αρχή έργων από διάσημους συγγραφείς όπως ο Γκόγκολ, ο Κάφκα, ο Τσέχωφ, ο Γκαρσία Μάρκες, ο Κάρβερ, δίνουν στον Άμος Οζ την αφορμή να εξηγήσει τη δύναμη της αρχής ενός πεζογραφήματος ως το ήμισυ του παντός, αφού ο σκοπός είναι να κεντρίσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, να τον εμπλέξει στον ευφάνταστο και μυστηριώδη κόσμο της λογοτεχνίας. Στο ερώτημα αν η αρχή κάθε μυθιστορηματικής ιστορίας αποτελεί ένα είδος συμβολαίου μεταξύ συγγραφέα κι αναγνώστη απαντάει ότι «πράγματι πρόκειται για σκληρό συμβόλαιο, γιατί ο συγγραφέας πρέπει να πείσει τον αναγνώστη για το τι πρόκειται να του προσφέρει. Μεταξύ τους αναπτύσσεται μια ερωτική διάθεση που πρέπει να έχει καλή συνέχεια. Γι’ αυτό, ελπίζω το δοκίμιό μου να διαβάζεται απ’ όλες τις πλευρές αποτελώντας ένα χρήσιμο ερμηνευτικό εργαλείο». 

 «Η ίδια θάλασσα» είναι το πιο πρόσφατο μυθιστόρημα του Άμος Οζ. Η διεθνής κριτική το εκθείασε και έχει γνωρίσει μεγάλη αναγνωστική απήχηση. Ανοίγει έναν νέο κύκλο στις εκφραστικές αναζητήσεις του συγγραφέα καθώς πρόκειται για βιβλίο τολμηρό, με ευρηματική δομή, σύγχρονη θεματολογία και χιούμορ. Ο ίδιος θεωρεί ότι πρόκειται για το πιο αντιπροσωπευτικό βιβλίο του: «Είναι ένα παιχνιδιάρικο βιβλίο, που γράφτηκε με χαμόγελο. Περιέχει αγάπη, απώλεια, πόθο, μοναξιά, νοσταλγία. Ήθελα να ξεπεράσω τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ ποίησης και πεζού κειμένου, πρόζας και μουσικής. Μοιάζει με τη δομή έργου μουσικής δωματίου. Οι ήρωές μου συνδυάζονται μεταξύ τους σαν τα μουσικά όργανα σε μια συνεύρεση οργιαστική και διεισδύουν ο ένας μέσα στον άλλο με κάθε τρόπο». Έχει περάσει στη χρήση μιας νέας φόρμας όπου προΐσταται η σύντομη, κοφτή αφήγηση, ο λυρισμός και το μέτρο, η απουσία χώρου και χρόνου ο ποιητικός ρυθμός που «γλυκαίνει» την πρόζα του απροσδόκητα. Ντελικάτος χειρισμός του έρωτα, παρωδιακή αντιμετώπιση των σχέσεων, αυτογνωσία και συνειδησιακή βυθοσκόπηση, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά στοιχεία του μυθιστορήματος που κατά τον ίδιο «αποτελεί μια μουσική νουβέλα, όμοια με τα μαδριγάλια και τη μελωδική αρμονία τους». 

Ο Άμος Οζ είναι επίσης ένας δραστήριος πολιτικοποιημένος συγγραφέας. Έχει γράψει ήδη αρκετά άρθρα για τον αντισημιτισμό και για το Ολοκαύτωμα ενώ με το δοκίμιό του «Το Ισραήλ, η Παλαιστίνη και η ειρήνη» (Καστανιώτης, 1997) έχει τοποθετηθεί δημόσια υπέρ της ειρηνικής και ρεαλιστικής διευθέτησης του παλαιστινιακού ζητήματος. «Σ’ όλη τη ζωή μου έχω γνωρίσει τον φανατισμό. Είναι μια κακή ασθένεια. Το αντίδοτό της είναι ο συμβιβασμός. Αν οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι αντιληφθούν ότι αξίζει μόνο η ζωή και η ελευθερία τους, τότε θα λυθεί εύκολα το πρόβλημα».

Και στην ερώτηση αν πιστεύει ότι όντως αυτή η βαριά σκιά της ιστορίας επηρεάζει την πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας του απαντάει ανεπιφύλακτα: «Βέβαια, όπως έχει συμβεί και σε πολλούς άλλους λαούς. Αλλά δεν πρέπει να ζούμε με τα φαντάσματα του παρελθόντος. Η ιστορία πρέπει να ’χει διδακτικό χαρακτήρα για την αποφυγή λαθών στο μέλλον. Προσωπικά, αγαπώ τους προγόνους μου, τους αναφέρω πολύ συχνά μέσα στο έργο μου. Μου ανήκουν, δεν τους ανήκω…».