Ο Πέταρ Κότσιτς (Петар Кочић, Petar Kočić) δίνει την αφορμή, μέσω του έργου του, για την αληθινή γνωριμία με τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Στην «καρδιά» των Βαλκανίων, όσο και επίκεντρο αρνητικής εξέλιξης για τους λαούς της χερσονήσου, τους δύο τελευταίους αιώνες, διεκδικεί μια μοναδικότητα: είναι τόπος ευλογημένος, με τη φύση του σε συνεχείς εναλλαγές, αλλ' ωστόσο με τη χειρότερη γεωγραφική θέση, ανάμεσα σε σύνορα και συμφέροντα αυτοκρατοριών (αυστροουγγρική και οθωμανική) ή σύγχρονων ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Στα πρόσωπα των ανθρώπων, τριγυρίζοντας στα χωριά και τις μικρές διάσπαρτες κωμοπόλεις του σερβικού τομέα, γίνεται εμφανής, ως λεπτομέρεια παρατήρησης, η αίσθηση της ανασφάλειας. Τίποτε δεν λειτουργεί σ' αυτό το κράτος-προτεκτοράτο των Βρυξελλών, παρά μόνον η ταχύτητα της αδράνειας - αυτό που μπορεί να χαρακτηριστεί «ειρήνη» μεταξύ των Βόσνιων. Η δε σκιά της Σρεμπρένιτσα παραμένει έντονη. Κανένας δεν θέλει να παραδεχθεί ή να ταυτιστεί με αυτό το συμβάν. Μολονότι όλοι γνωρίζουν πως στους Σερβοβόσνιους έχει αποδοθεί συντριπτικά το συνολικό όνειδος, το «στίγμα» του γιουγκοσλαβικού εμφυλίου.
Οι νεότερες γενιές προσπαθούν να στήσουν εκ νέου την πραγματικότητά τους. Σπουδάζουν στο πανεπιστήμιο, λοξοκοιτάζουν προς την Ευρώπη ή έστω προς το Βελιγράδι. Μιλούν αγγλικά κυρίως, σε μια διάθεση εξαμερικανισμού (γνώριμο φαινόμενο στις πλείστες ανατολικές χώρες) και ταύτισης με ένα μοντέλο ζωής που μοιάζει σύγχρονο και επομένως θελκτικό. Καθόλου τυχαία, στα μπαρ ή στα καφέ ακούγεται μόνον εγγλέζικη ποπ μουσική ενώ στα μαγαζιά με ρούχα και άλλα καταναλωτικά δυτικής προέλευσης κυριαρχεί η συρριστική «μουσική για ασανσέρ». Ολ' αυτά συμβαίνουν κυρίως στην Μπάνια Λούκα, την ήσυχη πρωτεύουσα της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας. Εδώ κινούνται οι πολιτικοί (με έκφραση σκληροτράχηλου μαχητή, όλοι τους, της προπερασμένης δεκαετίας), οι προσεκτικοί μαφιόζοι, οι διάφοροι πράκτορες, ενώ βεβαίως στην πόλη διαμένουν κατά κύριο λόγο οι μεσοαστοί Σερβοβόσνιοι. Αντιθέτως, οι χωρικοί, οι εργάτες και οι υπάλληλοι είναι ταπεινότεροι στις προσδοκίες τους: προτιμούν την τοπική τους παράδοση, προσπαθούν να επανασυνδεθούν με το απώτερο γιουγκοσλαβικό παρελθόν, αυτό δηλαδή που τους εξασφάλιζε τη συνέχιση των όποιων συνηθειών τους. Άραγε, να ειπωθεί δύναμη της συνήθειας; Επιβιώνουν μέσα σ' ένα κράμα ταπεινωμένου εθνικισμού και αυτοπεριορισμένης κοινωνικής ταυτότητας. Μια βόλτα σε πανηγύρια ή σε θρησκευτικές τελετές όπως βαφτίσια ή γάμους πείθει για του λόγου το αληθές: λάβαρα με κοντάρια στα αυτοκίνητα, διασκευές σε δημοτικά τραγούδια που ακούγονται σαν ντισκοειδής ποπ του '90, έθιμα-θεάματα όπως ιδιότυπες ταυρομαχίες μεσαιωνικής προέλευσης).
Το βλέμμα των νεαρών παιδιών διαφέρει από τους μεγαλύτερους σε ηλικία καθώς δεν γνωρίζουν καλά τα γεγονότα της εικοσαετίας. Αντίθετα, οι τριαντάρηδες και οι σαραντάρηδες παραμένουν συγκρατημένοι, μάλλον παραδομένοι στον αρνητισμό που κληρονόμησαν από τον Κάρατζιτς και τον Ιζετμπέκοβιτς. Τα νεκροταφεία είναι γεμάτα από νέους σε ηλικία πολεμιστές, για τους οποίος γίνονται μνημόσυνα σε διάφορες αφορμές. Τους ξένους τούς κοιτάζουν με ανάμεικτη διάθεση: ωφέλιμοι ή εχθρικοί;... Και η όποια αναφορά σε Κροάτες ή Μουσουλμάνους πάντοτε διεγείρει τους μύες τους γύρω από τα μάτια. Καθόλου τυχαία, εξάλλου, υπάρχουν σπίτια και άλλα κτήρια που έχουν βομβαρδιστεί ή καεί στη διάρκεια του εμφυλίου αλλά δεν έχουν επισκευαστεί...
Σ' αυτό το συνονθύλευμα δεδομένων, οι τέχνες κατέχουν μια ενδιαφέρουσα θέση... Το Εθνικό Θέατρο των Σερβοβόσνιων είναι ένα υπέροχο αρχιτεκτονικό δείγμα αρ-ντεκώ, ενώ οι παραστάσεις που ανεβάζονται διαθέτουν φινέτσα και υποδηλώνουν παλαιότερες καλλιτεχνικές υποδομές επί Γιουγκοσλαβίας. Μεγάλη σημασία δίδεται στην παρουσία των συγγραφέων, ποιητών και πεζογράφων, οι οποίοι δίνουν το παρών στην κοινωνική και πνευματική ζωή των Σερβοβόσνιων. Παρονομαστής όλων, ωστόσο, παραμένει ο ίδιος ο Πέταρ Κότσιτς: το έργο του είναι ανθεκτικό στον χρόνο, επηρεάζει έως σήμερα την αντίληψη περί ανθρώπου, ατόμου και πατρίδας, φύσης και κοινωνίας. Οι Σερβοβόσνιοι τον τιμούν ως εθνικό συγγραφέα τους. (Στα ελληνικά παραμένει, όμως, σχεδόν άγνωστος). Και δεν φείδονται χρημάτων για να τον αναδεικνύουν εντός κι εκτός σερβόφωνων ορίων. Ο συγγραφέας τους είναι αυτός που μίλησε για ελεύθερη Βοσνία, που ενεργοποιήθηκε πολιτικά στις αρχές του αιώνα, που επηρέασε τη διαμορφούμενη κατάσταση λίγο πριν και λίγο μετά τη γνωστή αφορμή-δολοφονία στο Σεράγεβο (που άναψε το ευρωπαϊκό φυτίλι του Α' Παγκοσμίου Πολέμου).
Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη μοιάζει με νησίδα απόθεσης μίσους για τους λαούς στα περίχωρά της. Ουσιαστικά, μόνον οι κάτοικοί της, όσοι έχουν απομείνει, την υπερασπίζονται. Για πόσο ακόμη;... Είναι ορεινή, γεμάτη «ερείπια πόνου», κατορθώματα και μάχες. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας, η πατρίδα του «γεννήθηκε σε λάθος εποχή...».
Commenti