Ο πολυσυλλεκτικός χαρακτήρας της πόλης αναδεικνύεται, προβάλλεται και ξαναζωντανεύει, μέσα από την έρευνα των ιστορικών πηγών, των μνημείων, αλλά και του απόηχου στους σημερινούς κατοίκους της. Ο λόγος γίνεται για τη μελέτη «Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων - χριστιανοί, μουσουλμάνοι και Εβραίοι 1430-1950», που υπογράφει ο ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ (εκδόσεις «Αλεξάνδρεια») και που -γιατί όχι;- μπορεί να θεωρηθεί συναρπαστική, μεστή βιογραφία της πόλης.
Γνωστός από την ελληνικού ενδιαφέροντος βιβλιογραφία του, ο συγγραφέας του έργου επιδιώκει τη διεύρυνση της σημασίας που έχει η μακεδονική πόλη ως κομβικό σημείο και σημαίνουσα συντεταγμένη για τις γεωπολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές ανακατατάξεις που διαμόρφωσαν τον ευρωπαϊκό χάρτη από τον 15ο αιώνα έως τον σύγχρονο ευρωπαϊκό χάρτη. Το εγχείρημά του, πόνημα μακρόχρονης ερευνητικής διαδικασίας, μπορεί να θεωρηθεί μεγαλεπήβολο: η Θεσσαλονίκη τού συλλογικού ασυνείδητου, σήμερα, διαφέρει κάθετα από την πόλη που υπήρξε «χωνευτήρι» για εθνικότητες, δόγματα, αντιλήψεις, κοινωνικές ταυτότητες, πολύ πριν γίνει λόγος για εθνικισμούς από κάθε είδους πατριδολάτρες τής σήμερον.
Η Θεσσαλονίκη τής ελληνιστικής περιόδου και της ρωμαϊκής ακμής μετεξελίχθηκε σε πόλη διεκδικούμενη τόσο από τους Βυζαντινούς κτήτορες όσο και από τους διάφορους επικυρίαρχους των ύστερων μεσαιωνικών χρόνων. Σταυροδρόμι παλιών εμπορικών δρόμων και επομένως στρατηγικός στόχος για τους λαούς της περιοχής, οι Σλάβοι δεν έπαψαν να την προσεγγίζουν και οι Τούρκοι να την πολιορκούν και να την κατακτούν. Σήμερα, φέροντας τον παράδοξο τίτλο «συμπρωτεύουσα», χωρίς νόημα ή ουσία (ένας σχεδόν αφελής χαρακτηρισμός από τους χρήστες του), η Θεσσαλονίκη διατηρεί ζωντανό τον παλμό τού απώτερου και του κοντικού παρελθόντος της. Γι' αυτό και ο Μαρκ Μαζάουερ διακρίνει άμεσα τους εβραϊκούς ψιθύρους, τα λατρευτικά οθωμανικά σημάδια, τις κυριλλικές επιγραφές, αλλά και τα ελληνικά βλέμματα του Μακεδονικού Αγώνα, της σύγχρονης ευημερίας και των ευρωπαϊκών αξιών. Ολα όσα, δηλαδή, δεν φαίνονται, αλλά υπάρχουν και κινούνται ακόμη στον ορίζοντα της βορειοελλαδικής πόλης.
BΑΣΙΛΗΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ rouvalis@enet.gr
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 29/12/2006
-----------------------------------------
Του ΒΑΣΙΛΗ ΡΟΥΒΑΛΗ
"H στροφή προς το παρελθόν ήταν και είναι αναγκαία ή, όπως σημειώνει αινιγματικά ο συγγραφέας, ένα άλλο μέλλον μπορεί να χρειάζεται ένα άλλο παρελθόν...", έλεγε χαρακτηριστικά χθες ο πανεπιστημιακός Νίκος Αλιβιζάτος αναφερόμενος στην ιστορική μελέτη "Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων - Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι και Εβραίοι 1430-1950" του Βρετανού ιστορικού Μαρκ Μαζάουερ, που κυκλοφορεί πλέον στα ελληνικά (εκδόσεις "Αλεξάνδρεια") και με αυτή την αφορμή παρουσιάστηκε χθες στην Αίθουσα Συναλλαγών του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Κι εκθειάζοντας ο κ.Αλιβιζάτος αυτή την εργασία, η οποία κατά πώς φάνηκε από τις ενδιαφέρουσες, μολονότι αντικρουόμενες ερωτήσεις των παρισταμένων στο τέλος της εκδήλωσης, εξήγησε ότι "στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της πτώσης των συνόρων, για να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα κατάματα και να χτίσουμε το μέλλον σε στέρεες βάσεις, η στροφή στο παρελθόν πρέπει να γίνεται χωρίς αποσιωπήσεις, και προπάντων χωρίς στερεότυπα και ιδεοληψίες. Διαφορετικά, είναι περισσότερο από βέβαιο ότι θα το αναπαραγάγουμε...".
Η έρευνα του Μαζάουερ συνεισφέρει σ' αυτή την οπτική γωνία, της ιστορικής προσέγγισης που συνδέει ευρύτερα θέματα της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών αλλά και των πρωτογενών και δευτερογενών αιτίων-αιτιατών της όποιας μελετούμενης περιόδου. Στην προκειμένη περίπτωση, η εγκατάσταση των σεφαραδιτών στην υστεροβυζαντινή Θεσσαλονίκη συνδέεται με την ανάπτυξη του εμπορίου, την ανάδυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, των θρησκευτικών διαφοροποιήσεων στη βαλκανική χερσόνησο, τη γέννηση των εθνικισμών και τις συνεπαγόμενες συγκρούσεις, τους νεότουρκους και τους μακεδονομάχους, το συλλογικό ασυνείδητο, οι ανακατατάξεις των πληθυσμών (Σλάβοι, Τούρκοι, Αλβανοί και Ελληνες) και οι σημερινές προσλήψεις περί του παρελθόντος της πόλης (με ή χωρίς παρωπιδισμούς).
Σ' αυτό το ζήτημα σύνθεσης της Ιστορίας αναφέρθηκε ο δημοσιογράφος Παύλος Τσίμας, ο οποίος επισήμανε ότι "μέσα από τις πολύ μικρές ιστορίες, την καθημερινότητα, τις προσωπικές στιγμές των κατοίκων, θα μπορούσαν ν' αντληθούν σενάρια συναρπαστικών κινηματογραφικών υποθέσεων... Αυτές συνθέτουν όμως με αξιόπιστο τρόπο το μεγάλο αφήγημα, την Ιστορία. Οι ιδεολογίες έχουν ανάγκη το παρελθόν ως πρώτη ύλη, έτσι νομιμοποιούνται και γίνονται σημαία για τις νεότερες γενιές". Ενώ ο πανεπιστημιακός Νίκος Καραπιδάκης επικέντρωσε "στον επαναπροσδιορισμό και επαναξιοποίηση του ρόλου των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη κατά κύριον λόγο. Δυστυχώς, στα ελληνικά σχολικά βιβλία δεν υπάρχουν τέτοιες αναφορές", θέτοντας το ζήτημα της εκ νέου συζήτησης γύρω από την εβραϊκή και μουσουλμανική συμβολή στη διαμόρφωση της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας.
Στη μη εξικίωση των νεότερων γενεών με τις διαφορετικές διαστάσεις του ιστορικού χρόνου αναφέρθηκε ο διευθυντής της "Ε" και της "Κ.Ε." Σεραφείμ Φυντανίδης. Μιλώντας κατ' αρχάς για το ζήτημα του εθνικισμού χρησιμοποίησε τη σολωμική φράση "το έθνος πρέπει να θεωρεί εθνικόν ό,τι είναι αληθές" ώστε να θίξει τη λογική της επίσημης ιστορικής ματιάς στο σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα. "Πολλά βιβλία έχουν γραφεί από σκοπιά εκ των προτέρων αποφασισμένη, πατριωτική ή και το αντίθετο καμιά φορά. Το προσόν του συγκεκριμένου βιβλίου είναι ότι έχει γραφεί από τρίτον, ούτε από Ελληνα ούτε από Βούλγαρο ούτε από Σέρβο ούτε από Μαυροβούνιο ούτε από Αλβανό". Και συνέχισε με τη διαπίστωση ότι "το ότι υπάρχουμε σήμερα ως Ελλάδα, είναι θαύμα. Και σ' ό,τι αφορά τη Θεσσαλονίκη, που επίσης είναι ένα θαύμα, συνέβησαν τέσσερις ιστορικές συγκυρίες για να είναι μια αμιγώς ελληνική πόλη". "Πρόκειται για έναν θρίαμβο και τρεις τραγωδίες", είπε αναφέροντας την είσοδο του Ελληνικού Στρατού στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, την πυρκαγιά του 1917 (σε τουρκικούς και εβραϊκούς μαχαλάδες), την ένταξη των προσφύγων Ποντίων και Μικρασιατών στον ιστό της πόλης, το πογκρόμ των Ναζί εναντίον των Εβραίων. "Το βιβλίο δεν είναι μόνον ιστορικό, αλλά και λογοτεχνικό και δημοσιογραφικό...".
Ο Μαρκ Μαζάουερ έκλεισε την εκδήλωση, απαντώντας σε ερωτήσεις του κοινού, επισημαίνοντας ότι "η Ελλάδα αλλάζει πολύ ως προς τον ρόλο της στο ευρωπαϊκό και το διεθνές περιβάλλον. Δεν είναι πια στην περιφέρεια της Ευρώπης, που δεν βρισκόταν ούτε στη δυτική ούτε στην ανατολική πλευρά της. Μέσα στις αλλαγές που έχουν γίνει, η θέση της Ελλάδας βρίσκεται στη λεγόμενη Ευρασία. Γι' αυτό και η Ιστορία αλλάζει επίσης αφού η παραδοσιακή έννοιά της είχε συναρτηθεί με το έθνος-κράτος. Και δίνω σ' αυτό το βιβλίο μίαν ανάλυση του κόσμου ξεκινώντας από τη λογική των αυτοκρατοριών έως το σύγχρονο μοντέλο έθνους-κράτους...".
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 12/1/2007
Commenti