Τουρκάλα συγγραφέας στο σκαμνί

Την ποινική δίωξη της Τουρκάλας συγγραφέα Ελίφ Σαφάκ προτείνει ανώτατο δικαστήριο της γειτονικής χώρας με πρόφαση την «καθύβριση της τουρκικής ταυτότητας». Η αιτία εστιάζεται στο πρόσφατο μυθιστόρημά της, με τίτλο «Ο μπάσταρδος της Κωνσταντινούπολης», στο οποίο η γαλλοθρεμμένη συγγραφέας αναφέρεται ευθέως στην αρμενική γενοκτονία του 1915.

Η αναφορά της εικονιζόμενης Ελίφ Σαφάκ στην αρμενική γενοκτονία ενόχλησε την τουρκική εξουσίαΟ πάντα επικρατών και τα πάντα επιβλέπων τουρκικός ποινικός κώδικας δεν φάνηκε διαλλακτικός στην ευπώλητη, γοητευτική και κοσμοπολίτισσα λογοτέχνιδα, οπότε αναμένεται επιβολή ποινής τριών χρόνων φυλάκισης για την ίδια, τον εκδότη της αλλά και τον μεταφραστή της (καθώς το βιβλίο γράφτηκε στα αγγλικά).

Δεν είναι, άλλωστε, η πρώτη φορά που το στρατοκρατικό ποινικό σύστημα της Τουρκίας, ασχολείται με την ελευθερία λόγου στη χώρα και ειδικά όσον αφορά «ακανθώδη» ζητήματα, όπως το Αρμενικό και το Κουρδικό. Οι κατηγορίες εναντίον του Ορχάν Παμούκ αποτέλεσαν πρόσφατα μέρος μιας δικαστικής παραφιλολογίας στην Κωνσταντινούπολη, που μεν είχαν αίσιο τέλος (και δημοσιότητα) για τον διάσημο συγγραφέα, αλλά δε έδειξαν για μία ακόμη φορά ότι το ευρωπαϊκό προφίλ της χώρας παραμένει ευρωπαΐζον και επιδερμικά δημοκρατικό. Η Ελίφ Σαφάκ αντιμετωπίζει εξίσου το καλλιτεχνικό δίλημμα της συγγραφής που θα χαϊδεύει ή θα χαστουκίζει το κατεστημένο: ένας ήρωας του μυθιστορήματος εξιστορεί τον θάνατο Αρμενίων με πρόθεση εθνικιστικής κάθαρσης από τα οθωμανικά στρατεύματα. Τι προφανέστερο εκ της αληθείας;

Το περίφημο άρθρο 301 του τουρκικού ποινικού δικαίου «αγγίζει» την 34χρονη Σαφάκ, όπως ακριβώς αρκετούς άλλους Τούρκους συναδέλφους της αλλά και δημοσιογράφους από το 2005 που τέθηκε σε ισχύ. Αυτό επισημαίνει η Σάρα Γουάιατ, εκπρόσωπος της διεθνούς ομοσπονδίας λογοτεχνών, όπως και το γεγονός ότι η εφαρμογή του δεν ταυτίζεται με τις επιδιώξεις της κυβέρνησης Ερντογάν για προσαρμογή του τουρκικού κράτους στο ευρωπαϊκό κεκτημένο. «Αυτές οι δίκες αποσκοπούν στον διωγμό και την καταπόνηση συγγραφέων και δημοσιογράφων», συμπλήρωσε μιλώντας στη βρετανική εφημερίδα «Γκάρντιαν», «ενώ απαιτούν μήνες ακροάσεων με ή χωρίς τη συνοδεία βίας προς τους κατηγορούμενους. Η Ελίφ Σαφάκ βρίσκεται στην αρχή μιας ατέρμονης και κοπιαστικής διαδικασίας...». Μάλιστα, στο χθεσινό φύλλο του «Γκάρντιαν» γίνεται λόγος για παραλληλισμό της κατάστασης στην Τουρκία με τη ναζιστική Γερμανία που ασκούσε συστηματική ψυχολογική πίεση σε αντικαθεστωτικούς από τον χώρο των γραμμάτων και των τεχνών.

Επί της ουσίας, όμως, η επίσημη τουρκική αδιαλλαξία στο προκείμενο θέμα της αρμενικής γενοκτονίας υποκρύπτει και τα ταμπού της σύγχρονης τουρκικής κοινωνίας γύρω από το πρόσφατο και το απώτερο ιστορικό παρελθόν της. Στην Τουρκία των πολλαπλών ταχυτήτων και των πολλαπλών συγχύσεων, η Ελίφ Σαφάκ εκμεταλλεύεται προς δική της, εμπορική χρήση το μεσοδιάστημα ανάμεσα στους προοδευτικούς-φιλοευρωπαϊστές Τούρκους, στους φανατικούς ισλαμιστές και στους απλώς συντηρητικούς, που δεν αγωνιούν για το τουρκικό καθεστωτικό υβρίδιο της σήμερον.

Για την Τουρκάλα συγγραφέα, που γεννήθηκε στο Στρασβούργο, έζησε για χρόνια στην Ισπανία και ακολούθησε ακαδημαϊκή καριέρα στις ΗΠΑ και την πατρίδα της, είναι (ή μάλλον ήταν) δεδομένο κι αυτονόητο πως τα λογοτεχνικά έργα της μπορούν να κυκλοφορούν χωρίς λογοκρισία σε μια κοινωνία που θέλει να μοιράζεται κοινές αξίες, ιδανικά, εργαλεία πολιτισμού. Η δίκη της, ωστόσο, δεν έχει ανακοινωθεί ακόμη, αλλά αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον εντός κι εκτός Τουρκίας. (Παρεμπιπτόντως, στα ελληνικά μόλις κυκλοφόρησε το προηγούμενο βιβλίο της «Απόκρυφο», εκδόσεις Εξάντας, το οποίο είχε βραβευτεί πριν από έξι χρόνια από την Ενωση Συγγραφέων Τουρκίας).

ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 11/07/2006