Paul Ricoeur: Στοχασμοί πάνω στο "κακό"

...Διότι ξαναδιαβάζοντας το δοκίμιο του Πολ Ρικέρ αναρωτιέται κανείς για την έννοια του θετικού και του αρνητικού, το ήθος, την παραδοχή από το κενό της θρησκείας, του φιλοσοφικά πρέποντος. Η ειδησεογραφία των ημερών δεν πτοήθηκε -δικαίως- από τις διάφορες σειρήνες και επικέντρωσε στην εγκληματική αλήθεια που αναδύθηκε στη Βέροια... Κατά τ' άλλα, οι τηλεοπτικοί διαγωνισμοί ταλέντων βρίσκονται σ' έξαρση, ορισμένοι ρασοφόροι προσπαθούν να πείσουν επί ματαίω για την ανάγκη συνύπαρξης μαζί τους, κάποιοι "ειδικοί" φλυαρούν στα "παράθυρα", άλλοι αδιαφορούν ή θεωρούν ότι δεν υπάρχει λόγος ν' αγγίζονται... Το κάτωθι σχόλιο στην "Ε", υποθέτω, έστω και εκ των υστέρων δημοσιευμένο εδώ στο ιστολόγιο, συνεισφέρει δυνητικά στο ζήτημα:

Το κακό μοιάζει με τα κύματα. Ερχεται ξαφνικά, παρασύρει, δημιουργεί ένταση, σβήνει. Το κακό ως κατηγορία της πράξης, σύμφωνα με τον Πολ Ρικέρ, δεν εξορίζει τη σκέψη: οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, τα πολλαπλά κι εξακολουθητικά εγκλήματα της ανθρωπότητας, η προοπτική της βίας στη νέα χιλιετία, υπονοούν την εξέλιξη ενός κόσμου ατελούς, ανορθολογικού.

Ο Γάλλος φιλόσοφος (1913-2005) αναρωτιέται για την ύπαρξη ενός Θεού ικανού να αντικρούσει το κακό. Γι' αυτό και η διάλεξή του «Το κακό - Μια πρόκληση για τη φιλοσοφία και τη θεολογία», στη Λωζάννη το 1985, παραμένει επίκαιρη (κυκλοφόρησε ως τομίδιο από τις εκδόσεις «Πόλις»). Ο Ρικέρ, κατ' αρχάς, αναφέρεται στους στοχαστές που δεν δυσκολεύονται να ομολογήσουν, αν και πολλές φορές όχι αγόγγυστα, ότι «τόσο η φιλοσοφία όσο και η θεολογία αντιμετωπίζουν το κακό ως μια πρόκληση που δεν έχει όμοιά της...». Στη συνέχεια, επιχειρεί την επαναδιατύπωση της προβληματικής για τον τελικό προσδιορισμό του ως αμαρτία, πόνο, τιμωρία, θεοδικία. Και προτείνει την ηθική, συνειδησιακή και πολιτική αντιμετώπιση της πραγματικότητας ως εξής: «Ας εξαλείψουμε τον πόνο που επιβάλλεται από τους ανθρώπους στους ανθρώπους και τότε θα δούμε τι θα έχει απομείνει από αυτόν μέσα στον κόσμο...».

Το κείμενό του, σύντομο αλλά συμπυκνωμένο και ουσιώδες, προσεγγίζει την εμπειρία του κακού ως μέρους της ερμηνείας του κόσμου. Το «προπατορικό αμάρτημα» τίθεται σε αμφισβήτηση. Η κατανόηση του κακού προαπαιτεί τη γνώση του καλού, ή μήπως όχι; Ο Ρικέρ ανιχνεύει την προέλευση του κακού και προτείνει τη δράση εναντίον του. Με την ερώτηση «Πώς είναι δυνατόν να θεωρήσουμε ότι ο Θεός είναι συγχρόνως αγαθός και παντοδύναμος, κι όμως το κακό να υπάρχει;», ο αναγνώστης εισέρχεται -ανενδοίαστα και απολαυστικά- στη σκέψη του.

ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 10/01/2006