Σε διάστημα μιας διετίας (1894-1896) διαπράχθηκε το έγκλημα της πρώτης γενοκτονίας των Αρμενίων, σύμφωνα με τη διαταγή του σουλτάνου Αβδούλ Χαμήτ Β'. Στους τριακόσιους χιλιάδες νεκρούς συμπληρώθηκαν, το 1915, περίπου ενάμισι εκατομμύρια Αρμένιοι. Ας υπενθυμιστεί ότι οι Αρμένιοι ανήκουν στη μεγάλη ινδοευρωπαϊκή οικογένεια. Η αρμενική Ιστορία βρίθει από ανατροπές, παραδοξότητες, ιδιαίτερες πτυχές που παραμένουν άγνωστες στο ευρύ κοινό. Οι κινητοποιήσεις της αρμενικής διασποράς, με διάφορους τρόπους, φέρνει στην επιφάνεια την αναγνώριση της γενοκτονίας όχι μόνον από το απρόθυμο κι αναχρονιστικό τουρκικό κράτος αλλά κυρίως από τη διεθνή κοινότητα ως ιδιαιτέρως απεχθή τακτική για την επίλυση εθνικών και εθνοτικών διαφορών.
ΠΗΤΕΡ ΜΠΑΛΑΚΙΑΝ "Ο Τίγρης φλέγεται - Η αρμενική γενοκτονία και η ολιγωρία της Δύσης" Μετάφραση: Ηλίας Μαγκλίνης, πρόλογος: Ιωάννα Καρατζαφέρη Εκδόσεις «Καστανιώτης», 2006, σελ. 560, τιμή 26,12 €
Ο Αμερικανοαρμένιος ποιητής και ερευνητής Πίτερ Μπαλακιάν βρέθηκε στην Αθήνα πριν από μερικές ημέρες με αφορμή την κυκλοφορία του νέου βιβλίου του "Ο τίγρης καίγεται". Ακολουθούν η συνέντευξη που παραχώρησε στην "Ελευθεροτυπία" και η βιβλιοκρισία που περιέχεται στο νέο τεύχος του ηλεκτρονικού πολιτιστικού περιοδικού "Ηριδανός":
Το απόκρυφο ολοκαύτωμα των Αρμενίων
Του ΒΑΣΙΛΗ ΡΟΥΒΑΛΗ
Η Ιστορία διδάσκει, καθοδηγεί, αποκαλύπτει. Οτιδήποτε συμβαίνει στον ιστορικό χρόνο μπορεί να διαστρεβλωθεί, ώστε ν' αποτελέσει πρακτικό εργαλείο για την άσκηση πολιτικής και διπλωματίας στο παρόν. Για τη «λησμονημένη γενοκτονία του 1915» ή το «απόκρυφο ολοκαύτωμα των Αρμενίων» επιδιώκει να μιλήσει, διευκρινιστικά και προτρεπτικά προς τη διεθνή κοινή γνώμη, ο Αμερικανός συγγραφέας, ποιητής και ερευνητής Πίτερ Μπαλακιάν. Ο αρμενικής καταγωγής πανεπιστημιακός έχει εκδώσει ποιητικές συλλογές, με πιο πρόσφατη τη συγκεντρωτική έκδοση «June-tree: New and Selected Poems 1974-2000», καθώς και το χρονικό «Το μαύρο σκυλί της μοίρας» (εκδόσεις «Καστανιώτη», 2000).
Χάρη σ' αυτό το βιβλίο υπήρξε εκτενέστερη ευαισθητοποίηση στη χώρα του και δόθηκε η αφορμή για την ανταλλαγή απόψεων, διαφορετικές κρίσεις από τις κρατούσες για το Αρμενικό, προτάσεις από πολιτικούς και διανοουμένους. Επιδόθηκε στην επεξεργασία αρχειακού υλικού από πανεπιστημιακά ιδρύματα, ινστιτούτα, κρατικά αρχεία, περιοδικό και ημερήσιο Τύπο, διεισδύοντας στην ουσία τόσο της ολιγωρίας του δυτικού κόσμου έως σήμερα, όσο και της αποστροφής που επιδεικνύει το σύγχρονο τουρκικό κράτος: «Στις αρχές της δεκαετίας του 1920, η αμερικανική αντίδραση ήταν μοιρασμένη ανάμεσα στην παθιασμένη έκκληση της κοινής γνώμης για βοήθεια και δικαιοσύνη και στις περιορισμένες δυνατότητες της ομοσπονδιακής κυβέρνησης - το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, τον Λευκό Οίκο και ένα παντοδύναμο ρεπουμπλικανικό τμήμα απομονωτιστών της Γερουσίας...».
Ο πενηνταπεντάχρονος συγγραφέας βρέθηκε στην Αθήνα με αφορμή την παρουσίαση της μελέτης του «Ο Τίγρης φλέγεται» (μτφρ.: Ηλίας Μαγκλίνης, προλ.: Ιωάννα Καρατζαφέρη, εκδόσεις «Καστανιώτη», 2006). Προτιμάει να επικεντρωθεί στην τουρκική «τελική λύση», αναγνωρίζοντας σαφώς τους παραλληλισμούς με τις περιπτώσεις άλλων εθνοτικών ομάδων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως των Ελληνοποντίων και των Εβραίων. Αυτοβιογραφείται, λέγοντας ότι «αναζήτησα την αρμενική ταυτότητά μου μέσα από την ποίηση. Ξέρω ότι είναι υβριδική η διαδρομή, το αμερικάνικο παρόν μου σε συνάρτηση με το αρμενικό παρελθόν μου».
Συμφωνεί με την άποψη του υπογράφοντος για τη μονίμως παρελκυστική πολιτική των ΗΠΑ επί του Αρμενικού. «Είμαι Αμερικανός αλλά προφανώς επιθυμούσα να φωτίσω την εμπλοκή των ΗΠΑ στο ζήτημα. Με συγκίνησε η ανταπόκριση πολλών ανώνυμων ανθρώπων που μου έστελναν προσωπικά κείμενα και μαρτυρίες για τη γενοκτονία, όταν εκδόθηκε το πρώτο βιβλίο μου. Γι' αυτό και δεν θέλησα να γράψω μια μονογραφία της αρμενικής γενοκτονίας».
Τι ακριβώς επιδιώκει όμως; «Θέλω ν' αφυπνίσω τις συνειδήσεις στην αμερικανική αλλά και στις άλλες δυτικές κοινωνίες. Πράγματι, είναι μια διαφορετική πτυχή προσέγγισης του ζητήματος, που ξεφεύγει από τη λογική της διπλωματικής Ιστορίας ή της παράθεσης αρχειακού υλικού. Η δική μου εργασία είναι όντως συνθετική. Εισάγω τον αναγνώστη σε σκληρές εικόνες, απαριθμώ θηριωδίες και αναπλάθω συμβάντα απεχθή με τρόπο λυρικό».
Η μελέτη του χωρίζεται σε κεφάλαια που επικεντρώνονται στις πρώτες σφαγές των Αρμενίων (1890) σε συνάρτηση με την εμφάνιση των πρώτων υποστηρικτών των διεθνών ανθρωπιστικών δικαιωμάτων στην Αμερική, στην άνοδο των Νεοτούρκων και τους Βαλκανικούς Πολέμους, στην αμερικανική πετρελαϊκή πολιτική στην περιοχή, στην πολιτική άρνησης της Τουρκίας και στις προεκτάσεις της επί του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι.
-Τι ακριβώς εννοούμε μιλώντας σήμερα για γενοκτονίες στην τελευταία περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας;
«Υπάρχουν συνεχείς αναφορές στον διεθνή Τύπο και, τώρα πια, γίνεται ελεύθερα λόγος για γενοκτονία. Δυσκολεύομαι όμως να καταλάβω την τουρκική διανόηση, η οποία αρνείται σε μεγάλο βαθμό να αποδεχθεί την πραγματικότητα, ενώ εξακολουθεί ν' αποφεύγει την αυτοκριτική. Δεν τιμά κανέναν αυτή η στάση. Και είναι ανεπίτρεπτο για την τουρκική κοινωνία να μην έχει τη δυνατότητα για μια υγιή δημοκρατία. Ας διευκρινίσουμε τον όρο: πρόκειται για πολιτική απόφαση συστηματικής σφαγής ενός συγκεκριμένου πληθυσμού με πολιτική απόφαση. Εχει πολιτικό, φυλετικό, θρησκευτικό υπόβαθρο. Στη γενοκτονία συμπεριλαμβάνεται η εξάρθρωση κάθε πνευματικής, πολιτιστικής, κοινωνικής, εμπορικής-οικονομικής ή άλλης υποδομής. Οι γενοκτονίες δεν έχουν σταματήσει: είναι ένας τρόπος επίλυσης πολιτικών διαφορών. Σας υπενθυμίζω τη γενοκτονία της Ρουάντα, του Κονγκό, της Λιβερίας».
-Πώς μπορεί ν' αντιμετωπιστεί η τουρκική προπαγάνδα που δρα κατευναστικά απέναντι σ' όλα αυτά;
«Υπάρχουν ευτυχώς αρκετοί Τούρκοι στα πανεπιστήμια που συσπειρώνονται, αρκετοί εκδότες και συγγραφείς, διανοούμενοι που προσπαθούν να διαφωτίσουν την τουρκική κοινή γνώμη, να αντικρίσουν τα ιστορικά δεδομένα και να εκφράσουν τη γνώμη τους χωρίς φόβο. Αναρωτιέμαι για το κατά πόσο οι πιέσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης για το ζήτημα θα πιάσουν τόπο ή θα προκαλέσουν την αντίδραση του τουρκικού καθεστώτος σαν υστερικό παιδί.»
-Προς το παρόν, φαίνεται μόνον το τελευταίο...
«Φαίνεται παράδοξο για έναν συγγραφέα, όπως εγώ, να πηγαίνει κόντρα στην επίσημη πολιτική της χώρας του, η οποία -έστω κι αν είναι αυτή τη στιγμή η ισχυρότερη χώρα στον κόσμο- μοιάζει να φοβάται τους Τούρκους».
-Ισως είναι ένα από τα ανέκδοτα που έχουν ξεμείνει από την ψυχροπολεμική περίοδο...
«Είναι και θέμα κυβέρνησης. Γιατί στις ΗΠΑ κυβερνάει μια ομάδα πολιτικών που είναι οπισθοδρομικοί, επιθετικοί, κυνικοί. Πώς θα πειστούν να τοποθετηθούν στο ζήτημα της αναγνώρισης της γενοκτονίας. Κατά τη γνώμη μου, ο καλύτερος τρόπος είναι η παιδεία, η κατάδειξη της αλήθειας και της δυναμικής αυτής της ιστορικής συγκυρίας. Και αυτό το πετυχαίνει, κατά κάποιον τρόπο, η Ευρωπαϊκή Ενωση με τις πολιτικές ενέργειες στις οποίες έχει προβεί. Το σημαντικότερο είναι να ακουστεί σ' όλο τον κόσμο, να δομηθεί μια διεθνής αντίληψη περί γενοκτονίας ως γεγονός απευκταίο για τον σύγχρονο κόσμο. Οσο για την Τουρκία, οι αντιδράσεις της είναι παράλογες και αφελείς. Εξακολουθεί να φέρεται ως ανώριμη κοινωνία, εξαιτίας των ηγετών της».
-Μπορεί να προσφέρει επί της ουσίας η αρμενική διασπορά;
«Κάνει ό,τι μπορεί για την πληρέστερη ενημέρωση τόσο στις ΗΠΑ όσο και στο εξωτερικό. Και έχει γίνει κατανοητό ότι δεν είναι εθνικό θέμα των Αρμενίων, αλλά θέμα σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι φωνές που προέρχονται από την Ευρώπη ενισχύουν την προσπάθεια, δημιουργούν προηγούμενο για την αναγνώριση αυτής της φρικιαστικής αλήθειας που υποκρύπτεται για ενενήντα ένα χρόνια».
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 22/05/2006
Υπάρχουν διάφορες οπτικές γωνίες για την εξέταση ζητημάτων που αφορούν την ατομική και συλλογική συνείδηση, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την αυτοδιάθεση των κοινωνιών. Στην περίπτωση της αρμενικής γενοκτονίας προτάσσεται συχνά η αμηχανία, η ημιτελής διασταύρωση δεδομένων, η αδύναμη επιχειρηματολογία, κάποτε η δύσκαμπτη προσέγγιση του ιστορικού γεγονότος από επίσημους φορείς, επιστήμονες, κυβερνήσεις ούτως ώστε να εξακολουθεί να δικαιολογείται το τουρκικό καθεστώς και να προβάλλει σταθερά την άρνηση για οποιαδήποτε οργανωμένη θηριωδία εναντίον των μη μουσουλμανικών πληθυσμών της πάλαι ποτέ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (συμπεριλαμβανομένων, βεβαίως, των Ελλήνων και των Εβραίων).
*Η συνέχεια, στην ιστοσελίδα του "Ηριδανού":
Commenti